چکیده:
در حقوق مدنی ایران علیرغم سابقه دیرینه شیوههای جایگزینی حل و فصل اختلافات (Alternative Dispute Resolution) یا ADR وجود مقرراتی راجع به سازش و مصالحه، رجوع به این شیوهها مورد استقبال اصحاب دعوا قرار نگرفته است. ارجاع اختلاف به شیوههای مذکور گاه در قالب قرارداد مستقل و گاه به صورت شرط ضمن عقد اصلی انجام میپذیرد. شروط ارجاع ممکن است حاوی رجوع اختیاری اختلاف به ADR باشد یا رجوع اجباری. شیوههای جایگزین حل و فصل اختلافات یا ADR به شیوههایی اطلاق میگردد که جایگزین رسیدگی قضایی شده و هدف آن، حل سریع دعاوی به وسیله اشخاص خصوصی است. این شیوهها به رغم انواعی که دارند، همگی مبتنی بر تراضی طرفین بوده و در عین حال، نتیجه کار در غالب آنها الزام آور نیست. تصمیم شخص ثالث اصولا الزام آور نیست و توافق طرفین بر الزام آور بودن آن تنها بدان جنبه تعهد قراردادی بخشیده است. تراکم کار در دادگاههای دولتی و تبعات ناشی از آن و مزایایی که حل و فصل اختلافات در خارج از دادگاهها برای دولتها و به ویژه طرفین اختلاف در بردارد سبب رونق بیش از پیش داوری و ایجاد و به کارگیری شیوههای جدید حل اختلاف گردیده است. میانجیگری، سازش، مصالحه، مذاکره، کارشناسی، داوری از مهمترین این شیوههاست. کم هزینه بودن، سریع بودن، محرمانه بودن، انعطاف پذیری، راهگشا و موثر بودن و دقیق و کارساز بودن، غیر خصمانه بودن، ساده و غیر رسمی بودن رسیدگی موضوع از جانب متخصص و غیره از عمدهترین مزایای شیوههای مزبور است. الزام آور نبودن تصمیم حاصل از شیوههای مذکور و عدم قابلیت ارجاع برخی دعاوی به ADR نیز از نقاط ضعف آن محسوب میشود. مشروعیت داوری و صلح و سازش اصولا مورد تایید فقهای بزرگ اسلام بوده، آیات و روایات زیادی مسلمانان را به صلح و سازش و حل منازعات از این طریق فرا میخواند. با توجه به اینکه در اسلام نیز بر حل و فصل دوستانه اختلافات تاکید شده است، شیوههای جایگزین حل و فصل با قواعد شرعی مطابقت دارد. بنابراین میتوان نتیجه گرفت که غیر از داوری مشروعیت و نفوذ سایر شیوههای جایگزین نیز از نظر شرعی با مشکلی مواجه نیست و اشخاص میتوانند اختلافات خود را از طریق این شیوهها حل و فصل نمایند. همانطور که در حقوق اسلام نظر اهل خبره به طور وسیع مورد توجه قرار گرفته و در ابواب مختلف فقه به نحو گسترده، به نظر اهل خبره استناد شده و مصادیق متعددی از موضوعات تخصصی که در آنها رجوع به اهل خبره ضرورت دارد مطرح شده است.
Dispute Resolution Procedures in Contract Construction: From Iran’s Legal and Imamiyeh Fiqh Perspectives Solmaz Hadi [1] Morteza Haji Pour [2] Abstract In Iranian civil law, in spite of the long tradition of using Alternative Dispute Resolution (ADR) Methods, and Existence of rules and regulation regarding conciliation and compromise, the use of ADR methods were not welcomed by the conflicting parties. Referral of disputes to ADR processes sometimes has been acted out in the form of independent agreements, and of other times as a side condition of a main contract. The conditions for referral to those methods could be either voluntary or mandatory. The effects of the agreements concerning referral conditions to ADR can not negate the jurisdiction of the courts. The acceptance of the principle of independence of referral condition has not been met with public acceptance. Regarding the laws governing conflicts and the kind of dispute, most of the times the tendency is towards ruling of the wills. But accepting this idea in Iranian Law sometimes seems in conflict with our principles of justice. The decision of the third party is not binding and the agreement of the parties on binding decision only has given it the contractual responsibility, the methods for alternative dispute resolution or ( ADR ) are the processes which have replaced the formal litigation, and its goals is an expedient resolution of conflicts by third party neutral private persons. These techniques with the variety they offer are all based on the agreements of the parties, and subsequently the results of the processes are not binding. Mediation, conciliation, and negotiation are among the most important of these techniques. Low cost, speed, and confidentiality, flex ability, effectiveness and remedial variability and productiveness, non-adversarial nature, simplicity and informality, case analysis by experts, etc. are the main advantages of the ADR methods. Also the non-binding decisions resulting from ADR processes, and not being able to refer to some types of conflicts to ADR methods, would be some of the disadvantages of using ADR. The contract works, the need for rapid implemenation of the project and its position on the one hand a considerable amount of manpower, maretial, technical and financial used in the project, requiring that arising from the contract works as quickly and place project, to be resolved. Key Word: Dispute Resolution, Litigation, Negotiation, Conciliation [1] . An M.A. Private Law Candidate at Islamic Azad University, Tasuj Branch, Iran. E-mail Address: solmaz_hadi66@yahoo.com [2] . Assistant Professor of Private Law Department at Azarbaijan Shahid Madani University, Iran
خلاصه ماشینی:
بنابراین میتوان نتیجه گرفت که غیر از داوری مشروعیت و نفوذ سایر شیوه های جایگزین نیز از نظر شرعی با مشکلی مواجه نیست و اشخاص می - توانند اختلافات خود را از طریق این شیوه ها حل و فصل نمایند.
بنابراین میتوان نتیجه گرفت که غیر از داوری مشروعیت و نفوذ سایر شیوه - های جایگزین حل و فصل اختلاف نیز از نظر شرعی با مشکلی مواجه نیست و اشخاص میتوانند اختلافات خود را از طریق این شیوه ها حل و فصل نمایند (ساکت ، ١٣٨٢، ص ٣٨).
به موجب این معیار شیوه های جایگزین به دو دسته قابل تقسیم است : شیوه هایی که رأی شخص ثالث برای طرفین الزام آور است ، این الزام میتواند اثر موقت داشته باشد و یا دائمی باشد: 3 ١- داوری 4 ٢- کارشناسی«راه حل های موقت الزام آور» ٣- هیأت بررسی اختلاف ٥«راه حل های موقت الزام آور» شیوه هایی که حل و فصل اختلافات منوط به توافق طرفین است : 6 ١- مذاکره 7 ٢- میانجیگری 8 ٣- سازش حتی اگر به قلمرو قراردادی بسنده کنیم تعداد این روش ها قابل توجه هستند.
ملاحظه میشود که ضمن کلی نگری به شیوه های جایگزین ، به نتایج حاصل از آنها نیز اعتبار قراردادی داده شده است ، و اکثر نویسندگان این کتب بر این باورند که چون نتیجه 1- Arbitration 2- Expert determination 3- Dispute review board 4- Negotiation 5- Mediation 6- Conciliation چنین شیوه هایی رسیدگی در قالب یک سند یا یک قرارداد به امضای طرفین میرسد، ارزشی فراتر از یک قرارداد ندارد و در حکم رأی داور قرار نمیگیرند.