چکیده:
در هر نظام حقوقی» حقوق جزا از جایگاه ویژه ای برخوردار است نظام فقهی اسلام و قوانین الهی که همواره بر اساس
فطرت و عقل گام بر می دارندء برای مجازات مجرمان مقررات ویژه ای دارد تا در شعاع آن حیات و حیثیت انسان ها
مصونیّت یابد. اسلام که همه ی جوانب زندگی بشری را در حد کمال رعایت کرده» علاوه به اجازه ی قصاص» عفو و دیه را
جایز شمرده است. یکی از قواعد حاکم بر دیات» قاعده دیه اعضای یکی (واحد) و دوتایی (اثنان) است که در این نوشتار از
آن به صورت مسامحی به اعضای زوج و فرد تعبیر می شود. این قاعده فی الجمله مورد پذیرش تمام فقهای شیعه و مذاهب
اربعه اهل سنت قرار گرفته است» گرچه پیرامون مستندات و ملاک آن» دایرهی شمول و استثنائات آن اختلاف نظر وجود
دارد. در نوشتار حاضر تلاش می شود ضمن پرداختن به مستندات قاعدهی و با تحلیل مفاد آن» حوزه ی شمول آن را نسبت
به منافع» اعضای داخلی» اعضای غیر زوج و فرد مثل پلک ها و ... بررسی نموده و در نهایت با توجه به دستاوردهای تحقیق,
دیه ی اعضاء و جوارح زوج و فرد را در قانون مجازات ایران و قانون مجازات مصر و هم چنین از نظر فقهای مذاهب خمسه
مورد بررسی و تحلیل قرار می دهیم. و با توجه به تفاوت هایی که در دیه ی اعضاء و جوارح وجود دارد و این تفاوت شامل
تمامی قوانین کشورهای ایران و مصر و سایر کشور های دیگر چه ساکنان آن مسلمان باشند یا غیر مسلمان باشند می شود در
این جا به این تفاوت ها نیز پرداخته می شود.
خلاصه ماشینی:
از فقهای «مالکی» می توان به قرطبی در کتاب «الکافی فی فقه اهل المدینه » که پس از برشمردن تعدادی از اعضای بدن و دیه ی آنها می نویسد: «در هر عضوی زوج دیه ی کامل است و در یکی از آنها نصف دیه است » (ابن رشد قرطبی، محمد، بدایهه المجتهد، المصادر الفقهیه ، گردآوری: مروارید،علی اصغر، بیروت ، مؤسسه فقه الشیعه ، چاپ اوّل ١٤١٠، ج ٣٩).
27 حنفی حنفیه از این احادیث استفاده کرده اند که ملاک و معیار برای دیه ی کامل ، «از بین بردن منفعت » و یا «از بین بردن زیبایی به طور کامل » است و به همین جهت در مورد سایر اعضاء نیز در صورتی که جنایت باعث از میان رفتن منفعت یا باعث از بین رفتن جمال و زیبایی شود, دیه ی کامل را لازم میدانند.
ملاحظه میشود که او در این جا معیار و علّت را «تفویت منفعت وجمال » آورده است ، در حالی که اگر علّتی که در سایر موارد آورده اند، یعنی از بین بردن تمامیت خلقت و الم و درد ناشی از جنایت ، را در نظر بگیریم ، این علّت در مورد جنایت بر پستان های مرد موجود است و باید برای آن دیه ی کامل را در نظر گرفت .
ابن ادریس ، محمد: السرائر - سلسله النیابیع الفقیه ، گردآوری: (علی اصغر مروارید، بیروت ، موسسه فقه الشیعه ، چاپ اول ، ١٤١٠)، ج ٢٥.
ابن رشد قرطبی، محمّد، بدایه المجتهد، المصادر الفقیه ، گردآوری: علی اصغر مروارید، بیروت ، موسسه فقه الشیعه ، چاپ اول ، جلد ٣٩.