چکیده:
در نیمۀ دوم سدۀ ششم هجری قمری/ دوازدهم میلادی هم‌زمان با اوج‌گیری هنر و صنعت سفال‌سازی زرین‌فام، اشعار فارسی و کتیبه‌نویسی جایگاه مهمی در آرایش ظروف زرین‌فام ایفا می‌کند و هنرمندان سفالگر ضمن ترسیم انواع اشکال تزیینی، اشعار و نقوش نوشتاری را بر روی ظروف طراحی کرده‌اند. اشعار و نوشته‌ها که پیوندی نزدیک با ذوق و سلیقۀ شخصی، فرهنگ و ادبیات زمان خود دارند، نقش مهمی در طراحی ظروف زرین‌فام کاشان داشته‌اند که در مطالعات باستان‌شناسی کمتر بدان توجه و پرداخته شده است. مطالعه و بررسی این اشعار که بر مبنای ادبیات زمان خود ایجاد شده، افزون بر زیبایی، از جنبۀ ادبی و فرهنگی نیز حائز اهمیت است. در مقالۀ پیش‌رو به‌منظور شناخت هرچه بهتر مفاهیم، اشعار و کتیبه‌های سفالینه‌های زرین‌فام دوران سلجوقی و ایلخانی منسوب به کاشان، به مطالعۀ هشت نمونه از سفالینه‌های زرین‌فام این سده‌ها که در موزۀ آبگینه و سفالینه‌های ایران نگهداری می‌شوند پرداخته شده است. پرسش‌های تحقیق حاضر عبارت‌اند از: ۱. آیا ارتباطی میان محتوای اشعار و کتیبه‌ها با نوع تزیینات آن‌ها وجود دارد؟ 2. محتوای غالب این نوشته‌ها کدام است؟ با پاسخ به این پرسش‌ها گامی در راستای اهداف مقاله که بررسی تعامل و پیوستگی شعرنویسی، با سفال زرین‌فام سده‌های میانی کاشان و دسته‌بندی محتوایی اشعار و کتیبه‌های آن‌هاست برداشته شده است. نتایج این پژوهش که با استفاده از روش توصیفی‌تحلیلی و بر اساس منابع مکتوب انجام شده، حاکی از آن است که نوشتار نقش اساسی در تزیین بخشی از ظروف زرین‌فام کاشان داشته است. همچنین کتیبه‌ها و اشعار سفالینه‌های مورد مطالعه حاوی جملات دعایی برای صاحب ظرف و اغلب دارای محتوایی عاشقانه‌ا‌‌ند.
In the second half of sixth century (A.H) and twelfth century (A.D), Zarrin-Fam pottery reached the pinnacle of its craft. In this era of pottery, Persian poems and epigraphy played an important role in Zarrin-Fam potteries; therefore, potters have decorated their works with poems and inscriptions alongside other decorative pictures. Poems and inscriptions, which have a close relationship with the artist’s personal taste, and sense and the culture and, literature of its time, have an important role in Zarrin-Fam pottery’s design, which is mostly neglected in archeological studies. Studying and analyzing these poems, which are based on the literature of its period, have literary and cultural importance, in addition to their beauty. This article studies eight cases of Zarrin-Fam potteries from Saljuk and Ilkhanate era, which are held in the Glassware and Ceramic Museum of Iran, in order to get a better understanding about the contents, poems, and epigraphs of these potteries. Two questions are presented in this study; one, is there a relationship between the content of these poems and epigraphs and the decoration of potteries, and two, what is the general content of these inscriptions. Answering these questions brings us one step closer to the objectives of this article, which are analyzing the relationship and consistency of these inscriptions with Zarrin-Fam pottery in middle-ages of Kashan, and categorizing the contents of these poems and epigraphs. This study uses a descriptive – analytical approach and written sources. The findings show, that inscriptions had a major role in the decoration of Zarrin-Fam pottery of Kashan; also, that epigraphs and poems on these potteries contain prayers for the owner, and are usually romantic in nature
خلاصه ماشینی:
مطالعۀ جایگاه اشعار فارسی در سفال زرین‌فام سده‌های میانۀ کاشان (با نگاهی به آثار موزۀ آبگینه و سفالینه‌های ایران)* اسماعیل نصری 1 احمد صالحی کاخکی 2 * نادر شایگان‌فر 3 ** چکیده در نیمۀ دوم سدۀ ششم هجری قمری/ دوازدهم میلادی هم‌زمان با اوج‌گیری هنر و صنعت سفال‌سازی زرین‌فام، اشعار فارسی و کتیبه‌نویسی جایگاه مهمی در آرایش ظروف زرین‌فام ایفا می‌کند و هنرمندان سفالگر ضمن ترسیم انواع اشکال تزیینی، اشعار و نقوش نوشتاری را بر روی ظروف طراحی کرده‌اند.
اشعار و نوشته‌ها که پیوندی نزدیک با ذوق و سلیقۀ شخصی، فرهنگ و ادبیات زمان خود دارند، نقش مهمی در طراحی ظروف زرین‌فام کاشان داشته‌اند که در مطالعات باستان‌شناسی کمتر بدان توجه و پرداخته شده است.
در مقالۀ پیش‌رو به‌منظور شناخت هرچه بهتر مفاهیم، اشعار و کتیبه‌های سفالینه‌های زرین‌فام دوران سلجوقی و ایلخانی منسوب به کاشان، به مطالعۀ هشت نمونه از سفالینه‌های زرین‌فام این سده‌ها که در موزۀ آبگینه و سفالینه‌های ایران نگهداری می‌شوند پرداخته شده است.
قسمت اعظم اشعاری که بر روی سفال‌ها و کاشی‌های زرین‌فام نوشته شده رباعی است، ولی از انواع دیگر شعر فارسی مانند غزل، شکوائیات، قطعه و از اشعار فردوسی نیز استفاده شده است.
این پژوهش که بر اساس تعداد هشت عدد ظرف زرین‌فام منسوب به دوران میانۀ اسلامی موزۀ آبگینه و سفالینه‌های ایران صورت پذیرفته، بر آن بوده است با بهره‌گیری از روش توصیفی‌تحلیلی به دو پرسش اصلی تحقیق، که همانا پی بردن به میزان ارتباط میان محتوای اشعار و کتیبه‌ها با نوع تزیینات آن‌ها و همچنین مشخص نمودن محتوای غالب نوشته‌های این ظروف است، پاسخ دهد.
(
, 
, 
)
