چکیده:
هدف این پژوهش مطالعۀ روشمند برنامۀ پژهشی محمد عابدالجابری، اندیشمند معاصر عرب، و ارزیابی روششناسی او در پروژۀ «نقد عقل عربی» است. نگارنده کوشیده است با استخراج روشمند شیوههای عابدالجابری دربارۀ هویتسازی از اسلام و تاریخ اسلام، هویتسازی از مسئلۀ بنیادین جهان معاصر اسلامی، نحوۀ مفهومسازی از «عقل» و «تراث» و استخراج روشمند فرم زبانیـمنطقی اندیشهها و بهویژه نحوۀ استدلالورزی و روششناسی این دانشمند عرب به فراتحلیل اندیشهها و نظام فکری او بپردازد. در مقام نتیجهگیری، این پژوهش به ما نشان میدهد که عابدالجابری در پروژۀ فکری نقد عقل عربی، اصولاً از دو روششناسی بهره میگیرد؛ در برخورد با میراث موجود فرهنگی در جهان اسلام از یکسو میکوشد همچون یک متفکر ساختارگرا به ورای دادههای موجود در حوزههای متفاوت مانند سیاست، اخلاق و فلسفه برود و نشان دهد که در پشت این تنوعهای مشهود چه ساختارهای ثابتی (منطقیـزبانی) نهفته که این آنها را ممکن کرده است و ازسوی دیگر، میکوشد همچون یک متفکر «عصریساز» نشان دهد که اگر بخواهیم از درون میراث فرهنگی موجود و قرائت آن به فهم دقیقتر و روشنتری از «وضعیت ممکنشدۀ امروزی خود» بپردازیم، چگونه باید به تدوین سناریوهای فکری خود مبادرت ورزیم که «امکان»های فکری نوین بر ما گشوده شوند. به اعتقاد عابدالجابری، آن امر ناشناخته که قاعدتاً باید مشکلات شناختهشدۀ جهان اسلام را توضیح دهد عبارت است از قواعد و الگوهای مربوط به ساختار فکر و زبان.
The purpose of this study is to methodically study the research program of Mohammad Abed Al-Jaberi, a contemporary Arab thinker and evaluate his methodology in the project of critique of Arabic reason. We have tried to methodically extract Abed al-Jabrichr('39')s methods of identity-making from Islam and the history of Islam, identity-building from the fundamental issue of the contemporary Islamic world, how to conceptualize "intellect" and "heritage", and also methodically extract the linguistic-logical form of his thoughts, especially His way of reasoning and methodology, letchr('39')s meta-analyze his thoughts and intellectual system. In conclusion, this study showed us that Abed al-Jaberi in the intellectual project "Critique of the Arab intellect" uses two methodologies: in dealing with the existing cultural heritage in the Islamic world, on the one hand, he tries to be a structuralist thinker. Go beyond the existing data in different fields such as politics, ethics, philosophy, etc. and show what are the fixed structures (logical-linguistic structures) behind these obvious variations that have made these variations possible and by The other tries to show, as an "modernizing" thinker, that if we want to have a more accurate and clear understanding of our "possible situation today" from within the existing cultural heritage and its reading, how can we formulate our own intellectual scenarios that " New intellectual possibilities are opened to us. According to Abed al-Jaberi, the unknown that should normally explain the known problems of the Islamic world are the rules and patterns related to the structure of thought and language.
خلاصه ماشینی:
با این چشمانداز، در این پژوهش درپی پاسخ دادن به این پرسش بنیادین هستیم که عابدالجابری در پروژۀ «نقد عقل عربی» خود مبتنیبر چه روششناسیای به بررسی عقلانیت نهقته در میراث اسلامی پرداخته و چگونه توانسته است در پروبلماتیک کردن وضعیت جهان اسلام در عصر کنونی و تحلیل مسائل آن، پروژۀ فکری «نقد عقل عربی» خود را از دیگر شیوههای برخورد با مسائل جهان اسلام متمایز کند؟ فرضیۀ تحقیق پژوهش حاضر از جنس پژوهشهای توصیفیـاکتشافی است که در مقام دستیابی به پرسشهای توصیفی خود درپی آزمون هیچ فرضیهای نیست بهعبارت دیگر، هدف ما در این پژوهش استخراج، کشف و توصیف «روششناسی» عابدالجابری در پروژۀ نقد عقل عربی است؛ ازاینرو، نگارنده در این پژوهش، درپی آزمون هیچ فرضیه یا گزارۀ رابطهای درخصوص رابطه میان دو پدیده یا متغیر نیست که اصولاً فرضیه در معنای روششناختی آن خبر از نوعی رابطه میان دو یا چند پدیده میدهد؛ بااینحال، اگر بخواهیم در مقام یک پاسخ اولیۀ برآمده از مطالعات اولیه دربارۀ اندیشههای عابدالجابری مشخص کنیم که احتمالاً در این پژوهش به چه پاسخهایی برای پرسش بنیادین خود دست خواهیم یافت، میتوان این پاسخ اولیه را بهعنوان فرضیۀ راهنما مطرح کرد که روششناسی عابدالجابری در پروژۀ نقد عقل عربی روششناسی ساختارگرا در تحلیل فرهنگ و میراث فرهنگی یک جامعه است که آن را در قالب موردنظر جامعهشناسی فرهنگ نوین عملیاتی میکند.