چکیده:
نوسان قیمت نفت در بازارهای جهانی، تأثیری قابل توجه در ساختار اقتصادی کشورهای وابسته به درآمدهای نفتی دارد. اقتصاد مقاومتی آن است که در هنگام حوادث و بحرانها یا در مسیر اهداف، بهصورت پویا و پایدار به تخصیص بهینه منابع منجر شود. بنابراین، شناخت پیامدهای مستقیم و غیرمستقیم وابستگی اقتصاد ایران به درآمدهای نفتی و نحوه اثرگذاری آن بر متغیرهای اقتصادی، بهمنظور سیاستگذاری مناسب هنگام وقوع بحران در راستای اقتصاد مقاومتی و کاهش وابستگی اقتصادی کشور به درآمدهای نفتی، اهمیت بسیاری دارد. در این مقاله، سه پیامد نوسانات نرخ ارز حقیقی مؤثر، تغییر تولید ناخالص داخلی و صنعتزدایی بهدنبال تغییر قیمت نفت، در چهارچوب الگوی تصحیح خطای برداری ارزیابی شدهاند. بدینمنظور از روش VECM طی دوره زمانی 1370:01 تا 1394:04 استفاده شده است. نتایج نشاندهنده وجود سه رابطه همانباشتگی بر مبنای پیامدهای یاد شده است؛ بهطوریکه 10درصد افزایش در قیمت نفت موجب افزایش نرخ ارز واقعی به میزان 5درصد، کاهش تولید ناخالص داخلی 7/0درصد، و کاهش نسبت تولید غیرقابل مبادله به تولید قابل مبادله به میزان 11درصد خواهد شد. همچنین، نتایج برآوردها نشان میدهد که پیامدهای غیرمستقیم نوسانات قیمت نفت از طریق ذخایر خارجی بانک مرکزی و نسبت مخارج دولت بر نرخ ارز واقعی، از طریق نرخ ارز واقعی بر GDP و از طریق بهرهوری صنعتی بر نسبت تولید غیرقابل مبادله به تولید قابل مبادله اثرگذار است.
خلاصه ماشینی:
نتایج نشاندهنده وجود سه رابطه همانباشتگی بر مبنای پیامدهای یاد شده است؛ بهطوریکه 10درصد افزایش در قیمت نفت موجب افزایش نرخ ارز واقعی به میزان 5درصد، کاهش تولید ناخالص داخلی 7/0درصد، و کاهش نسبت تولید غیرقابل مبادله به تولید قابل مبادله به میزان 11درصد خواهد شد.
براساس ادبیات بیماری هلندی و تعریف کروگمن (1987)، پنج علامت هشداردهنده در پی وابستگی اقتصاد یک کشور به منابع طبیعی همچون نفت ظاهر میشود: کاهش نرخ ارز واقعی در نتیجۀ افزایش درآمدهای صادراتی و بنابراین افزایش تقاضای پول ملی، یک دوره گسترش اقتصادی به دنبال شوک نفتی که ممکن است موقتی باشد، کاهش رشد بخش قابل مبادله نسبت به دیگر بخشها (صنعتزدایی نسبی)، کاهش صادرات بخش قابل مبادله و افزایش دستمزدهای واقعی بین بخشها.
نتایج تحقیق آنها نشان میدهد که تغییرات قیمت نفت بهطور معناداری نرخ ارز حقیقی، تولید و تعادل خارجی را تحت تأثیر قرار میدهد و همچنین در واکنش به تورم انتظاری در کوتاهمدت و بلندمدت سیاستهای انبساطی پولی و مالی از طرف دولت موجب تغییر متغیرهای اقتصاد کلان در کشور عمان میشود.
صمدی و همکاران (1388)، با استفاده از مدل VAR تأثیر شوکهای قیمتی نفت بر متغیرهای اقتصاد کلان در ایران را برای دورۀ زمانی 1344−1384 تجزیه و تحلیل کردهاند، براساس نتایج تحقیق آنها شوک مثبت نفتی تولیدات بخش صنعت، شاخص قیمت مصرفکننده، واردات و نرخ ارز را تحت تأثیر قرار میدهد؛ بهصورتیکه در مورد نرخ ارز واقعی، ایجاد یک واحد شوک مثبت در قیمت نفت باعث میشود در کوتاهمدت نرخ واقعی ارز به تدریج کاهش یابد و در بلندمدت نیز بر نرخ واقعی ارز اثر منفی بگذارد.