چکیده:
این پژوهش با هدف مطالعه و شناخت ترکیبات و عناصر سفال های سلوکی/اوایل اشکانی در غرب ایران با استفاده از دو روش آزمایشگاهی XRD و XRF صورت گرفت. در برخی از بررسی و کاوش های منطقه غرب ایران این نوع سفال شناسایی شده است و در عموم این محوطه ها، سفال های یاد شده از حیث شیوه ساخت ویژگی های همسانی دارند؛ با این حال منشا ساخت آن ها مورد بحث است. به درستی برای پژوهشگران مشخص نشده که چه میزان از سفال های مکشوف از ادوار سلوکی و اشکانی، چه آن ها که در بررسی های سطحی به دست آمده اند و چه آن ها که از کاوش های باستان شناسی یافت شده اند، منشا بومی دارند یا وارداتی هستند؟ این سفالینه ها ازنظر ترکیب و نوع عناصر و همچنین شرایط پخت با همدیگر شبیه هستند یا متفاوت اند؟ تشخیص همگونی این نمونه ها که صرفا بر پایه تشابهات ظاهری و از روی گونه شناختی اظهارنظر می شود، بعضا موجب شده تا حدس وجود موضوعاتی مانند تجارت گسترده سفال یا مراکز عمده و اصلی تولید آن مطرح شود. نمونه های مورد مطالعه این پژوهش از مناطق «دلفان»، «الشتر» و «نهاوند» به عنوان بخش شرقی زاگرس مرکزی گزینش شده اند. نحوه گزینش این قطعات بر پایه انتخاب نمونه های شاخص محوطه های مرتبط با دوره سلوکی و اوایل دوره اشکانی است. این پژوهش دارای ماهیت توصیفی-تحلیلی است و روش پژوهش در این مقاله به صورت ترکیبی از فعالیت های میدانی باستان شناسی، مطالعات آزمایشگاهی (XRD و XRF) و گردآوری کتابخانه ای است. نتایج آزمایش ها نشان می دهد که سفال های همگون در محوطه های مورد بررسی، علاوه بر تشابه در عناصر و ترکیب سفال ها با ساختار زمین شناسی و ناحیه جغرافیایی نیز همسان هستند؛ لذا بحث وارداتی بودن این سفال ها منتفی است.
خلاصه ماشینی:
بهدرستی برای پژوهشگران مشخص نشده که چه میزان از سفالهای مکشوف از ادوار سلوکی و اشکانی، چه آنها که در بررسیهای سطحی بهدست آمدهاند و چه آنها که از کاوشهای باستانشناسی یافت شدهاند، منشأ بومی دارند یا وارداتی هستند؟ این سفالینهها ازنظر ترکیب و نوع عناصر و همچنین شرایط پخت با همدیگر شبیه هستند یا متفاوتاند؟ تشخیص همگونی این نمونهها که صرفاً بر پایۀ تشابهات ظاهری و از روی گونهشناختی اظهارنظر میشود، بعضاً موجب شده تا حدس وجود موضوعاتی مانند تجارت گستردۀ سفال یا مراکز عمده و اصلی تولید آن مطرح شود.
این سفال از حوالی نهاوند [گیان] (Herzfeld, 1933: Abb. 3; 1941, Taf. XII)، تپۀ نوشیجان (Stronach, 1974: Pl. LV: 7–9)، هگمتانه (آذرنوش، 1386؛ تاجبخش و شریفی، 1392؛ تاجبخش، 1391؛ محمدیفر و همکاران، 1392)، سرخدم لکی (شیشهگر، 1384)، سه محوطه در ازنا (عبداللهی و سرداری، 1391)، سه محوطه در کرمانشاه (نیکنامی، 1388؛ رزمپوش، 1388)، محوطۀ تیهَلِۀ خرمآباد (خسروی، 1385: شکل 1: 1 و 2 و 14)، محوطۀ پِتکُله و تپۀ مِلهقِلا عدلآبادِ الشتر (سبزیدوآبی، 1392) گزارش شده است.
البته میزان SiO2 در نمونۀ شمارۀ 9 که از سفالهای منقوش محوطۀ لائودیسه است (دلیل این موضوع را میتوان مرتبط با قرار گرفتن نهاوند و محوطۀ لائودیسه و منابع خام احتمالی در ناحیۀ سنندج-سیرجان دانست (رجوع شود به تصویر صفحه) که رگههای سیلیس در این ناحیه یافت میشود؛ البته برای اثبات دقیقتر این موضوع نیاز به انجام مطالعات جدید آزمایشگاهی درمورد محوطههای دارای سفال منقوش دورۀ سلوکی/اوایل اشکانی در محدودۀ استان همدان و مناطق شمالی شهرستان نهاوند است) بیشتر از سایر نمونههای موردمطالعه است و در عینحال میزان CaO در همین نمونه کمتر از سایر نمونههاست که احتمالاً میتواند بهدلیل منبع مادۀ اولیه باشد.