چکیده:
سیل یکی از مهمترین مخاطرات تهدیدکننده جامعه بشری محسوب میشود. در دهههای اخیر با افزایش جمعیت و تغییر اقلیم اثرات این مخاطره بیشتر شده است. مطالعه ویژگیهای حوضهها که میزان سیلخیزی با آن در ارتباط است میتواند به مدیریت صحیح این مخاطره کمک نماید. استان کردستان با اقلیم نیمهخشک و تغییرپذیری زیاد بارش از پتانسیل بالایی برای این مخاطره برخوردار است. در این مقاله پتانسیل سیلخیزی حوضههای استان کردستان شامل حوضههای قرارگرفته در داخل استان و مشترک با استانهای مجاور با استفاده از شاخصهای مورفومتری و هیدروگرافی محاسبه گردید. با این هدف و بر اساس عوامل توپوگرافی و هیدرولوژی سطحی 18 حوضه شناسایی و مورد ارزیابی قرار گرفتند. در ادامه پژوهش آبراههها بر اساس روش استرالر طبقهبندی و سپس 12 پارامتر شاخص در ارتباط با سیلخیزی شامل طول حوضه، تراکم زهکشی، نسبت انشعاب، فراوانی آبراههها، طول جریان سطحی، ضریب فرم حوضه، شکل حوضه، ضریب کشیدگی، ضریب گردی، ضریب فشردگی، نسبت بافت و مساحت برای تمام حوضهها محاسبه گردید. از نرمافزارهای GIS و Excel بهمنظور تسهیل محاسبات و استخراج دادهها و SPSS برای طبقهبندی و نیز استاندارد کردن دادهها استفاده شد. نتایج نشان داد که حوضههای آبخیز موردمطالعه بر اساس پارامترهای موردمطالعه در دو خوشه قرار میگیرند. به ترتیب خوشه 1 دارای 11 حوضه شامل حوضههای بیجار، گلتپه، تپه اسماعیل، بوکان، رزاب، سقز، انگوران، قروه، سنندج، تکاب و شاهیندژ و خوشه 2 دارای 7 حوضه شامل حوضههای پاوه، سردشت، بانه، روانسر، کامیاران، مریوان و قزلچه میباشد. همچنین نتایج مقایسهای بیانگر قرارگیری حوضههای خوشه 1 در شرق و حوضههای خوشه 2 در غرب محدوده موردمطالعه است. مجموع برآوردها و تحلیلهای آماری نشاندهنده پتانسیل سیلخیزی بیشتر حوضههای شرقی با وجود بارندگی بیشتر حوضههای غربی است که دلیل بارز آن ناشی از شرایط توپوگرافی، پوشش گیاهی و لیتولوژیکی خاص حوضههای شرقی است.
خلاصه ماشینی:
اين پهنه بندي غالبا بر اساس ويژگي هاي مورفومتري و فيزيکي حوضه صورت مي - گيرد که در سطح حوضه در ارتباط باهم عمل مي کنند، ممکن است همديگر را تقويت يا خنثي کنند (فريفته ، ١٣٧٠: ٢٥) اين خصوصيات نمايانگر وضعيت کلي حوضه هستند که موضوع بسياري از مطالعات هيدرولوژيکي مي باشد که در بين آن ها محاسبه سيل و پيش بيني سيلاب ها از اهميت خاصي برخوردار است .
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 1 -Wohl 2-Kusky 3 -Brierley & Fryirs 4-Yalcin & Akyu rek با توجه به تغييرپذيري بارش در سطح استان کردستان و کوهستاني بودن اين منطقه ميزان احتمال سيل خيزي در اين منطقه بسيار بالا است .
در اين پژوهش ويژگي هاي مورفومتريک و هيدروگرافي حوضه موردبررسي قرارگرفته است که بر اساس شاخص هاي مورداستفاده ميزان خطر سيل خيزي در منطقه موردمطالعه به طبقات مختلف طبقه بندي شد.
به لحاظ زمين - شناسي قسمت هاي غربي منطقه موردمطالعه در زون زاگرس مرتفع که عمدتا آهک هاي سيليسي دوران دوم است و ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 1 -Youssef & et al 2-Stefanidis & et al 3 -Bajabaa & et al 4-Meraj & et al 5 -Ahn & Merwade شرق آن در زون ايران مرکزي (سنندج - سيرجان و سهند- بزمان ) با ليتولوژي غالبا دگرگوني و آتشفشاني واقع شده است .
در ارزيابي پتانسيل سيل خيزي حوضه هاي آبخيز پارامترهاي متعدد فيزيوگرافيک و هيدروگرافيک همراه با مؤلفه هاي مورفومتريک به صورت سيستمي تأثير دارند، بنابراين در اين پژوهش پارامترهاي شاخص مرتبط با مبحث فوق براي تمامي حوضه هاي مطالعاتي برآورد گرديدند که نتايج محاسباتي به صورت ماتريس در جدول شماره ٢آورده شده است .