چکیده:
یکی از انواع فرسایش آبی که موجب تخریب اراضی و برهمخوردن تعادل در پهنههای منابع طبیعی و اراضی کشاورزی میشود و خسارات سنگینی بهبار میآورد، پدیدهی فرسایش خندقی است. برای کنترل این پدیده، شناخت عوامل مؤثّر و پهنهبندی حساسیت اراضی نسبت به آن، اهمیت ویژهای دارد. تخریب اراضی، برهم خوردن منظر زمین و تعادل اکولوژیک و به مخاطره افتادن منابع زیستی در این مناطق، ازجمله موارد دیگری است که پژوهش دربارهی فرسایش، بهویژه فرسایش خندقی در اراضی استان قم را گریزناپذیر و الزامی میکند. در همین راستا، حوضهی آبخیز زوّاریان در استان قم، برای انجام پژوهش انتخاب شده است. روشهای مختلفی برای پهنهبندی حسّاسیّت اراضی به فرسایش خندقی وجود دارد. در این پژوهش از شاخص همپوشانی برای پهنهبندی در منطقه استفاده شد. برای تهیّهی نقشهی حسّاسیّت فرسایش خندقی از عکسهای هوایی، تصاویر ماهوارهایETM+ و برای عملیّات میدانی از GPS استفاده شد. بررسیها نشان داد که جنس زمین، شیب، منابع و قابلیّت اراضی، جهت شیب و کاربری اراضی، عوامل اصلی مؤثّر در وقوع فرسایش خندقی هستند. نتایج حاصل از این پژوهش نشان داد که واحدهای سنگشناسی Q2 (تراسهای جوان و مخروطافکنههای درشتدانه ـ دورهی کواترنری) 41/94 درصد و تیپ اراضی دشتی و تپّهماهوری 96/99 درصد از مناطق تحت تأثیر فرسایش خندقی را به خود اختصاص دادهاند، درضمن طبقهی شیب 0-10 درصد (87/84 درصد)، جهت شیب شمال، مشرق و جنوبشرقی با (06/69 درصد) و کاربری مراتع متوسّط و زمینهای کشاورزی(85/98 درصد) دارای بیشترین گسترش مناطق تحت تأثیر فرسایش خندقی در حوضهی آبخیز مورد مطالعه هستند.
The most important form of soil erosion is gully erosion which reduce production amount, can restrict land use seriously and can be a serious danger for fences, roads and different structures. A gully is a channel or small valley with relatively steep slopes which occurs after heavy rainfall or by water erosion caused by snow melting. The gully erosion includes an area of 1085/80 acres of Zavvarian basin and close to 7.77 percent of arable lands of the case study area. Thus it is necessary to recognize effective factors in formation and development of the gullies and also to do the zoning of land sensitivity to gully erosion in order to optimize the management of the risk. This study aimed to identify the gully erosion effective factors, growth and expansion of this type of erosion and finally review and analysis of these factors.
خلاصه ماشینی:
نتـايج حاصـل از اين پژوهش نشان داد که واحدهاي سنگ شناسي Q٢ (تراس هاي جوان و مخـروط افکنـه هـاي درشت دانه ـ دوره ي کواترنري ) ٩٤/٤١ درصد و تيـپ اراضـي دشـتي و تپـه مـاهوري ٩٩/٩٦ درصد از مناطق تحت تأثير فرسايش خندقي را به خود اختصـاص داده انـد، درضـمن طبقـه ي شيب ٠-١٠ درصد (٨٤/٨٧ درصد)، جهت شيب شمال ، مشـرق و جنـوب شـرقي بـا (٦٩/٠٦ درصد) و کاربري مراتع متوسط و زمين هاي کشاورزي (٩٨/٨٥ درصد) داراي بيشترين گسترش مناطق تحت تأثير فرسايش خندقي در حوضه ي آبخيز مورد مطالعه هستند.
(1385 نتايج حاصل از تلفيق نقشه ي کاربري اراضي حوضه ي زواريان با نقشه ي مناطق تحت تأثير فرسايش خندقي ، نشان داد که بيشترين ميزان خندق (٩٨/٨٥ درصد) در مراتع متوسط و زمين هـاي کشـاورزي و کمتـرين آن (١/١٥ درصـد) در باغ ها و مناطق مسکوني رخ داده است .
توزيع طبقات کاربري اراضي ، ميزان مساحت خندقي شده و درصد خندق در حوضه ي زواريان قم طبقات کاربري اراضي مساحت طبقه (هکتار) درصد طبقات مساحت خندق (هکتار) خندق (درصد) کشاورزي 842/52 6/04 379/04 34/91 مراتع متوسط 8977/24 64/30 694/28 63/94 باغ ها 33/80 0/24 1/04 0/10 مراتع ضعيف 4069/64 29/15 0 0 مسکوني 37/28 0/27 11/44 1/05 (به تصویر صفحه مراجعه شود) شکل ٧.
نقشه ي مناطق خندقي حوضه ي زواريان استان قم شکل هاي ٩ تا ١٢ نمونه اي از خندق هايي که در منطقه ي مورد مطالعه رخ داده است را نشان مي دهند.