چکیده:
سیلاب و سیلزدگی یک پدیدۀ عام در ایران و یکی از زیانبارترین رخدادهای امروزی بهشمار میرود که بیش از هر مخاطرۀ دیگر، جان و مال انسان را به خطر میاندازد. هدف این پژوهش شناسایی عوامل مؤثر بر رخداد سیلاب در حوضۀ رود شاهرود، برای برنامهریزی مناسب محیطی است. برای دستیابی به این هدف، دادههای دبی و بارش ایستگاههای منطقه طی یک دورۀ مشترک پانزدهساله، از سازمان منابع آب ایران و هواشناسی کشور اخذ و تجزیه تحلیل شدند. همچنین یازده خصوصیت فیزیوگرافی زیرحوضهها، ازجمله مساحت، تراکم آبراههای، ضریب انشعاب و... بهکمک نرمافزار GIS محاسبه و استخراج شد. برای تعیین عوامل مؤثر و پتانسیل سیلخیزی زیرحوضههای حوضۀ آبریز شاهرود، روشهای تحلیل مؤلفههای اصلی و تحلیل خوشهای بهکار گرفته شد؛ بهگونهای که 27 متغیر زیرحوضهها در قالب چهار مؤلفۀ اصلی خلاصهسازی شد. سپس پتانسیل سیلخیزی منطقه بر اساس نمرات عاملی هر یک از مؤلفهها، بهصورت جداگانه با روش خوشهبندی سلسهمراتبی وارد تعیین و نقشههای خروجی ترسیم شدند. نتایج نشان میدهد که مؤلفههای دبی با وزن 7/45 درصد، بارش با 7/31 درصد، حداکثر بارش تابستانه با 6/12درصد و حداکثر بارش فصل زمستان با وزن 9/6 درصد، دارای بیشترین تأثیر در ایجاد سیلاب هستند، همچنین برخی از ویژگیهای فیزیوگرافی حوضه با ادغام در مؤلفۀ اول و دوم، در تشدید آن مؤثرند.
خلاصه ماشینی:
نجفي و نصري (١٣٨٨) با استفاده از روش تحليل عاملي ، عوامل مؤثر بر سيلاب حوضة اصفهان ـ سيرجان را مـورد بررسي قرار داده و زمان تمرکز، شيب و تراکم زهکشي را مؤثرترين عوامل در ايجاد سيلاب اين حوضه تعيين کردند.
درخشان (١٣٨٩) با مطالعه روي حوضة کسيليان و با استفاده از مدل HEC-HMS و GIS، پتانسـيل سـيل خيـزي منطقه را بررسي کرده و به اين نتيجه رسيده است که زيرحوضه هايي با پوشش جنگلي ، کمترين ميزان رواناب و پتانسيل سيل خيزي را دارند و بيشترين پتانسيل توليد رواناب در زيرحوضه هايي است که داراي اراضي وسـيع زراعتـي و گسـترش خاک هاي گروه هيدرولوژيک C هستند.
نساجيان زواره ، وفاخواه و تلوري (١٣٨٩) با تجزيه و تحليل منطقه اي سـيلاب در بخشي از حوضة مرکزي ايران و روش تحليل عاملي و تحليل خوشه اي ، حوضه هاي همگن را مشخص کردنـد.
نقشة پهنه بندي خطر سيلاب بر حسب مؤلفه ها شکل ٦- ج، پتانسيل سيل خيزي منطقه را با توجه به مؤلفة سوم (حداکثر بارش تابستان ) نشـان مـي دهـد.
نقشة پهنه بندي پتانسيل سيل خيزي بر حسب ادغام مؤلفه هاي چهارگانه يافته هاي اين پژوهش با نتايج اميدوار وهمکاران (١٣٨٩) در زون زاگرس چين خورده و نجفي و نصـري (١٣٨٨) در زون ايران مرکزي متفاوت است ؛ آنها رخداد سيلاب را بيشتر در ارتباط با خصوصيات فيزيـوگرافي حوضـه ، ماننـد شـکل ، تراکم آبراهه اي و تراکم زهکشي مي دانند.