چکیده:
خط رمزگونه سیاق که در چند کشور از آن، برای ثبت محاسبات دیوانی و تجاری استفاده می‌شود؛ کارستان دیگری از هنرنمایی کاتبان و محرران قدیم ایرانی را بر همگان آشکار کرده است. این هنرنمایی که با همگرایی نگارش کتابت ایرانی و سیاق شکل‌گرفته و با ملاحت زیباشناسی محسوس ایرانی آمیخته شده، سویه‌ای دیگر از هویت بصری ایرانی است. چگونگی همسانی و تعامل بصری عناصر این خط با خطوط سنتی ایرانی و همگرایی آن با متون و نسخه‌های خطی به لحاظ زیباشناسی مسأله‌ای است که در این پژوهش به آن پرداخته شده است. پژوهش حاضر رویکردی کیفی دارد که به شیوه توصیفی و تحلیلی با منابعی برآمده از اطلاعات کتابخانه‌ای و پایگاه‌های اطلاعاتی نتیجه خود را ارائه داده است. یافته‌های این پژوهش حاکی از آن است که همنشینی خط سیاق و اسناد دیوانی ایرانی، حاصل نگاه تصویری به همه‌ی عناصر موجود در صفحه و الهام از زیباشناسی کتابت ایرانی بوده است.
Siyagh is the name of an arcane writing system which was used in the past in Iran and certain other countries to record accounting calculations and court documents. This kind of writing system, devised by Iranian scribes, is not only important linguistically, but also aesthetically. Siyagh is in fact an integration of a writing system and a basic accounting system. Nonetheless, the aesthetic aspect of this writing system has given a Persian visual identity to it. The extent to which Siayagh is visually and aesthetically related to or distinct from other Persian writhing systems is the subject which was addressed in the present study. Methodologically, this is a qualitative research. The data were gathered from library sources and qualified databases and then were analyzed descriptively. The results indicated that in devising Siyagh writing system, in addition to pictorial aspects, aesthetic considerations of Persian calligraphy were taken into account.
خلاصه ماشینی:
بر همـين اسـاس در اين پژوهش که با هدف شناخت بهتر زيباشناسي ايرانـي و ادراک سـويه اي ديگـر از هويت بصري ايراني به نگارش درآمده ، در نظر است کـه زيباشناسـي و همـاهنگي ايـن خط با کتابت و متون اسناد ايراني که عمدتاً ديوانيانـد، بررسـي شـده و بـه دو سـؤال ، چگونگي ساختار بصري خطوط محاسباتي سياق و چيسـتي وجـوه تشـابه آن بـا خـط ديواني و دبيري کهن فارسي، پاسخ داده شود.
«ايرج افشـار» (١٣٧٨) در مقالـه اي بـه نـام «فروغستان ، کتابي در سياق » که نقد و معرفي کتاب آموزشي فروغستان است و به وسيله او بازنشر شده به جزئيات و ويژگيهاي اين خط پرداخته و اشاره کرده کـه ايـن روش ثبت محاسبات در امور استيفاي مملکـت و صـدور فـرامين خـاص ، تيـول ، سـيورغال ، مستمري، سجلات محضري، هرگونه معاملات ملکي، دادوسـتد سـوداگران ، بازرگانـان ، بياض ها، دستک ها، کتابچه بقالان و کاسبان رواج داشته است .
قياس با پيشينه براساس آنچه در پيشينه ملاحظه شد، منابع موجود به طـورکلي خـط سـياق را از منظـر تاريخچه ، آموزش ، شناخت رمزگان عددي و نيز سندپژوهي، بررسي يا معرفي کرده انـد، اما اين پژوهش جداي از مسائل گفته شـده ، قصـد دارد آن را از ديـدگاه زيباشناسـي و هماهنگي ساختار بصري آن با اسناد و نسخه هاي خطي کتـاب آرايـي گذشـته ي ايرانـي بررسي کند.
بحث و تحليل زيباشناسي خط سياق در اسناد ايراني همان گونه که در سند تصوير شماره ي ١ ديده ميشود، فرم افقي به دسـت آمـده از خـط سياق که به طور عمـده بـر محـور افقـي شـکل گرفتـه اسـت بـا اسـناد ايرانـي و سـنت مرقوله نويسي آن تناسبي ويژه دارد.
(
, 
, 
)
