تاثیر عوامل شناختی، روانی- حرکتی و شخصیتی بر رفتارهای مخاطره‌آمیز رانندگان مقاله

زمینه و هدف: عوامل شناختی، روانی- حرکتی و شخصیتی در بروز رفتارهای مخاطره‌آمیز رانندگان موثر هستند. با توجه به این‌که این رفتارها دارای انواع متفاوت است؛ مشخص نیست کدام نوع از کدام دسته عوامل، تاثیر بیشتری می‌پذیرد. بنابراین، پژوهش حاضر در پی بررسی تاثیر عوامل شناختی و روانی- حرکتی یعنی چالاکی حرکتی، هماهنگی حرکتی، دقت، استعداد مکانیک، حواس‌پرتی، خستگی، توجه و عوامل شخصیتی یعنی هیجان‌خواهی، الگوی رفتاری نوع الف، گشودگی نسبت به احساسات و پرخاشگری بر سه نوع رفتار مخاطره‌آمیز در رانندگی شامل خطاها، لغزش‌ها و تخلفات عمدی است. روش: نمونه شامل 440 نفر از رانندگان شهر اصفهان است که به روش نمونه‌گیری در دسترس انتخاب شدند و به ابزارهای پژوهش شامل پرسش‌نامه رفتار رانندگی، مقیاس حواس‌پرتی از آزمون شخصیت مینه‌سوتا (MMPI)، آزمون‌های دقت و هماهنگی از آزمون‌های فلانگان، آزمون تشخیص استعداد (DAT)، پرسش‌نامه پرخاشگری اهواز، مقیاس هیجان‌خواهی زاکرمن، فرم کوتاه فعالیت‌سنج جنگینز، مقیاس خستگی چالدر و تکلیف توجه گزینشی پاسخ دادند. یافته‌ها: عوامل شناختی و روانی- حرکتی یعنی استعداد مکانیکی، حواس‌پرتی و خستگی، از طریق توجه، لغزش‌ها را و  چالاکی حرکتی، هماهنگی و دقت، از طریق خطرپذیری، خطاها را ایجاد می‌کنند (01/0=p). اما در تخلفات عمدی تاثیر عوامل شخصیتی مانند هیجان‌خواهی، گشودگی به احساسات و الگوی رفتاری نوع الف، از طریق خشم، مهم‌تر است (01/0=p). نتیجه‌گیری: نتایج نشان داد که عوامل متفاوت در انجام رفتارهای مخاطره‌آمیز دخیل هستند. بر این اساس می‌توان در پیش‌گیری و کاهش هر کدام از رفتارهای مخاطره‌آمیز رانندگی، از روش‌های متفاوت بهره جست. خطاها و لغزش‌ها را با بهبود توانمندی‌های شناختی و روانی-حرکتی، کاهش داد و با مداخله‌های شخصیتی از میزان تخلفات عمدی کاست.

Cognitive, psychomotor and personality factors are effective in the occurrence of risky behaviors of drivers. Given that these behaviors have different types; it is not clear which type is most affected by which factors. The present study was to investigate the effects of cognitive and psychomotor factors namely motor agility, motor coordination, accuracy, mechanical aptitude, distraction, fatigue, attention, and personality factors namely sensation seeking, type A behavioral pattern, openness to feelings, and aggression on three types of risky behaviors includes errors, lapses and deliberate violations. The sample consisted of 440 drivers of Isfahan city who were selected by convenience sampling method and responded to the research tools include Driving Behavior Questionnaire, Distraction Scale from MMPI Personality Test, Accuracy and Coordination Tests from Flangang Test, DAT Test, Ahwaz Aggression Inventory, Zuckerman Sensation-seeking Scale, short form of Jangins Activity Scale, Chalder Fatigue Scale, and selective attention task. The findings showed that cognitive and psycho-motor factors, namely mechanical aptitude, distraction, and fatigue through attention, and motor agility, motor coordination, and accuracy through risk-taking create errors and lapses (p=0.01). But in deliberate violations, the effect of personality factors such as sensation seeking, openness to feelings and type A behavior patterns through anger is more important The results showed that different factors are involved in drivers' risky behaviors(p=0.01). Accordingly, different methods can be used to prevent and reduce any of the risky driving behaviors. Reduces errors and lapses by improving cognitive and psycho-motor abilities and with personality interventions, the amount of deliberate violations is reduced.

بنابراین ، پژوهش حاضر در پی بررسی تاثیر عوامل شناختی و روانی - حرکتی یعنی چالاکی حرکتی ، هماهنگی حرکتی ، دقت ، استعداد مکانیک ، حواس پرتی ، خستگی ، توجه و عوامل شخصیتی یعنی هیجان خواهی ، الگوی رفتاری نوع الف ، گشودگی نسبت به احساسات و پرخاشگری بر سه نوع رفتار مخاطره آمیز در رانندگی شامل خطاها، لغزش ها و تخلفات عمدی است . Reimer, et al پژوهش با در نظر گرفتن سه الگوی نظری بین متغیرهای پژوهش بررسی نقش عوامل سه گانه شناختی ، روانی - حرکتی و شخصیتی شامل چالاکی حرکتی ، هماهنگی حرکتی ، دقت ، استعداد مکانیک ، حواس پرتی ، خستگی ، هیجان خواهی ، الگوی رفتاری نوع الف و گشودگی نسبت به احساسات در رفتار مخاطره آمیز رانندگان بررسی می کند. براساس آن چه که مطرح شد الگوی مفروض متغیرهای پژوهش به صورت شکل ١ قابل ترسیم است : (رجوع شود به تصویر صفحه) براساس الگوی شکل ١، فرض شده است که سه دسته عوامل شناختی شامل استعداد مکانیکی ، حواس پرتی و خستگی ، عوامل روانی - حرکتی شامل چالاکی حرکتی ، هماهنگی و دقت و عوامل شخصیتی شامل هیجان خواهی ، گشودگی به احساسات و الگوی رفتاری نوع الف از طریق متغیرهای توجه ، خطرپذیری و خشم بر رفتارهای مخاطره آمیز رانندگی شامل خطاها، لغزش ها و تخلفات عمدی تاثیر دارد.