چکیده:
از میان مجموعۀ مسائل و معارف گرد آمده در فلسفۀ اسلامی، قاعدۀ بسی ط الحقیقه، قاعده ای معروف در جمع متاخرین حکماست . معرفی این قاعده به تالیفات عدیده ی حکیم ملاصدرا در تبیین و تو صیف آن بر
می گردد. اما جای بررسی این نکته باقی است که آیا در میان متقدین حکما، چنین قاعد ه ای شناخته شده و یا حداقل مفاد آن مورد اعتنا و استفاده بوده است یا خیر.
در این مقاله تاریخچه قاعده و مفاد آن، طریقه اثبات و نتایج و لوازم آن مورد بررسی و باز خوانی قر ار
می گیرد تا قاعده ای زیر بنا یی برای فهم بسیاری از معارف ربوبی و علوم توحیدی در صحنه فکر و محضر
اندیشمندان فرصت نمایشی دوباره بیابد
Basit al-HaqIqah” is one of the most famous rules in the Islamic
philosophy. Especially in works of later Islamic philosophers. The
introduction of this rule is referred to multiple works of Mullasadra
and his descriptions or explanations on it. But one question is left;
whether it was a known rule or at least its content had been used
between former philosophers or not.
In this article we have presented content of this rule, and its content
history and methods and results of its confirmation. So new aspects of
this norm will be analyzed by its readout.
خلاصه ماشینی:
ملاصدرا در رسائل خود اينگونه بيـان مـي دارد کـه : «ارتبـاط از نـوع حـال و محل نيست بلکه نوعي نسبت خاص و تعلق مخصوص است مانند نسبت عروض به عـارض ولي نه اين که بعينه چنين نسبتي باشد، زيرا اصل ايـن نسـبت بـراي مـا مجهـول اسـت ، اگـر نسبت خاصي را در اين مورد بتوان مطرح نمود؛ عنوان «معيت » مناسب است ؛ «و هو معکم اينما کنتم » و اين نسبت بعينه ، نسبت ايجاد و عليت است يعني تمام ممکنـات ، قوامشـان بـه ذات حقتعالي است ، بنابراين همان گونه که معلول به علت خود قائم است و هسـتي خـود را از علت دارد، ممکنات نيز به حضرت حق قائم اند.
ملاصدرا در «الشواهد الربوبيه » واجب تعالي را نه تنها تمام بلکه فـوق التمـام معرفـي مي کند، زيرا واجد تمام کمالات اشياء است و چون برتر از وجودات ديگر است در مرتبه اي بالاتري داراي کمالاتي است که مراتب پايين تر فاقد آن هستند (ص ١٣٥) علامه طباطبايي نيز براي اثبات اين مطلب از طريق اثبات بساطت صرف براي بسيط الحقيقه استفاده مـي کنـد و واجب را واجد تمام صفات و کمالات وجود معرفي مي کند (نهايۀ الحکمۀ، ص ٢٩٦) بنابراين به اقتضاء ذات واجب که بسيط است و هيچ ترکيبي در او راه نـدارد، کمـال مطلـق براي او اثبات مي شود و احاطۀ او بر تمامي او صاف و کمالات وجودي به اثبات مي رسـد و هر گونه نقص و محدوديتي از او سلب مي گردد.