چکیده:
آل‌بویه از خاندان اصیل ایرانی و شیعی مذهب ساکن منطقه دیلمان ایران بودند که در دورۀ ضعف خلافت عباسی ادعای استقلال کرده و با حفظ اقتدار ظاهری، خلافت عباسی بغداد را تصرف کرده و به حکومت دست یافتند. این خاندان شیعیِ ایرانی نقش مهمی در حفظ و گسترش میراث حدیثی، فقهی و کلامی شیعه در ایران و عراق ایفا کردند و به تحکیم پایه‌ها و مبانی تشیع امامیه و ترویج آن پرداختند. یکی از راه‌های، پی‌بردنِ میزانِ توجه به مؤلفه‌های هویّت‌شیعیِ این دولت، بررسی محتوایی منابع اصلی تاریخی است که در آن زمان به‌نگارش درآمده‌است. درمیان منابع تاریخیِ آل‌بویه،کتاب«تجارب‌الامم»ازتألیفات ابوعلی‌مسکویه‌‌رازی، دارای اهمّیّت زیادی است و از منابع اصلی به‌شمار می‌رود. این مقاله قصد دارد به این سؤال پاسخ دهد که: انعکاس مؤلفه‌های هویّت شیعیِ امامیِ آل‌بویه درکتاب تجارب‌الامم(جلد پنجم و ششم) مسکویه رازی چگونه بوده‌است؟ کدام‌یک از مؤلفه‌های هویّت شیعة امامیه بیشترین و کمترین انعکاس را در کتاب او داشته‌اند؟ جلد پنجم و ششم، ازکتاب مورد نظر که مربوط به حوادث دوران آل بویه و روزگار خود مولف بود، انتخاب شد.بدین‌منظور با استفاده از روش تحلیل‌محتوا، داده‌ها در هر دو‌جلد موردنظر استخراج، ونتایج تحقیق با رویکرد تفسیری مورد تحلیل و ارزیابی قرارگرفت. براساس یافتةپژوهش، درمحتوای کتاب موردنظر به مؤلفه‌های هویّت شیعة امامیه به میزان زیادی توجه شده‌است ومؤلفه‌های مانند: امام علی(ع)، شهرهای‌شیعی، امام‌مهدی(عج)، فرق‌شیعه، سادات‌علوی، امام زاده ها، محرم، محله های شیعه نشین، نهج البلاغه، بیشترین و مؤلفه‌های مانند: وصایت، رجعت، امربه معروف و نهی ازمنکر، اربعین، مدارس‌شیعی، مساجد‌شیعی، شاعران‌شیعی، رجال‌شیعی، وکلای‌شیعی، سکه‌های‌شیعی، کتب‌اربعه، صحیفه‌سجادیه، مکاتب‌شیعی، مهرشیعی، وقف و نذور شیعی، نواب اربعه، محدثان شیعی، پرچم شیعی، اذان شیعی ... کمترین میزان تکرار و بازتاب را داشته اند.
Al-Buwayh were from the original Iranian and Shiite families of the Dileman region of Iran, who claimed independence during the Abbasid caliphate and, while maintaining their apparent authority, seized the Abbasid caliphate in Baghdad and came to power. This Iranian Shiite family played an important role in preserving and expanding the Shiite hadith, jurisprudential, and theological heritage in Iran and Iraq, and consolidating and promoting the foundations of Imami Shiism.were written at that time. Among the historical sources of Al-Buwayh, the book " Tajareb-oll-omam " by Abu Ali al-Muskawiyyah is of great importance and is one of the main sources. This article intends to answer the question: What has been the reflection of the components of Al-Buwayhiyya Shiite identity in Ibn al-Muskawiyyah's book Tajareb-oll-omam? Which of the components of Shiite Imami identity have had the most and the least reflection in his book? Of the six volumes of the book Tajareb-oll-omam, the first, fifth, and sixth volumes were selected as case studies. For this purpose, using the content analysis method, the data were extracted in the three volumes and the research results were analyzed and interpreted with an interpretive approach. According to the research content, the content of the book has been given a lot of attention to the components of Imami Shiite identity, and these components, along with the important symbols and characteristics of Shiite identity in the book, have been widely reflected and confirmed and repeated.
خلاصه ماشینی:
براساس یافتة پژوهش، در محتوای کتاب موردنظر به مؤلفه‌های هویت شیعة امامیه به میزان زیادی توجه شده است و مؤلفه‌هایی مانند امام علی(ع)، شهرهای شیعی، امام مهدی(عج)، فرق شیعه، سادات علوی، امام‌زاده‌ها، محرم، محله‌های شیعه‌نشین، و نهج‌البلاغه بیشترین و مؤلفه‌هایی مانند وصایت، رجعت، امر به معروف و نهی از منکر، اربعین، مدارس شیعی، مساجد شیعی، شاعران شیعی، رجال شیعی، وکلای شیعی، سکه‌های شیعی، کتب اربعه، صحیفۀ سجادیه، مکاتب شیعی، مهر شیعی، وقف و نذور شیعی، نواب اربعه، محدثان شیعی، پرچم شیعی، و اذان شیعی کمترین میزان تکرار و بازتاب را داشته است.
مسئلۀ اصلی پژوهش حاضر این است که ابنمسکویه که در دربار حاکمان آل‌بویه مناصب مهمی مانند مصاحب وزیر و خازن کتاب‌خانه داشته است، در جلد پنجم و ششم کتاب تجارب‌الامم خود چگونه و تا چه اندازه به مؤلفه‌هایِ هویتِ شیعیِ امامی پرداخته است؟ در این کتاب، مؤلفه‌های هویت شیعی به‌لحاظ کمّی چگونه منعکس شده است؟ کدام‌یک از مؤلفه‌های هویتِ شیعۀ امامی بیشترین و یا کمترین بازتاب را در اثر وی داشته‌اند؟ بی‌تردید طرح هر پرسش علمی با مجموعه‌ای از فرضیات مواجه است و فرضیة غالب در پاسخ به سؤال کلی پژوهش این است که شاخص‌ها و مؤلفه‌های مربوط به «مفاخر و شخصیت‌های معروف شیعی و امامان شیعی» در کتاب تجارب‌الامم ابنمسکویه (جلد پنجم و ششم) از دیگر مؤلفه‌ها تکرار و بازتاب بیش‌تری به‌خود اختصاص داده است.
تجزیه‌و‌تحلیل داده‌ها میزان توجه به مؤلفه‌های مربوط به هویت شیعی امامیِ آل‌بویه باتوجه‌به جدول‌های 1 تا 3 پس از بررسی محتوایی دو جلد از کتاب اثر ابنمسکویه بدین شرح است: جلد پنجم کتاب: جمع کل فراوانی‌ها در مؤلفه‌ها و نمادهای هویت شیعه در جلد پنجم از تجارب‌الامم 129 مورد بود که 53/47 درصد کل فراوانی‌ها را شامل می‌شود.
(
, 
, 
)
