خلاصه ماشینی:
این کتابها، دقیقا بهترین هایی هستند که با همین هدف تنظیم شده اند، آثاری که هدف آنها گزارش آراء مذاهب مختلف، تقریبا با نگاهی بیطرفانه بوده است، و هرچند ممکن است در بسیاری از موارد جزئی، دفاع از یک مذهب کرده باشند، اما اساس کار روشی علمی و گزارش گونه بدون جانبداری بوده است.
از کتابهای رسمی ملل و نحل که بگذاریم، داده های زیادی در باره مذاهب اسلامی در آثار دیگر مسلمانان هست که حجم آن زیاد اما مع الاسف به دلیل این که در محل خود نیامده، غالبا مورد استفاده قرار نگرفته است.
برای نمونه می توان به نمونه روایات فضائل که جعفر بن احمد بن علی بن بیان غافقی مصری روایت کرده، اشاره کرد که از او با تعبیر «کان رافضیا» یاد شده است.
نمونه دیگر هم خبری از حارث بن محمد از ابوالطفیل است که گوید پشت درِ شورای تشکیل شده توسط عمر بوده و سخنان امام علی را شنیده نقل می کند، اما رجال شناسان اهل حدیث، آن را نادرست می دانند (1/441).
نمونه دیگر حسن بن حسین عُرنی کوفی است که «کان من رؤساء الشیعه»، و از منابع احادیث فضائل شمرده شده است (1/483 ـ 484، و نیز: 505) تا اینجا، و چنان که خواهد آمد، تأکید می کنیم تا با مرور روی شرح حال محدثانی که در مجلد اول میزان آمده و شمارشان 633 نفر است، آن مقدار که اتهامات مذهبی آمده را مرور کنیم و اشاره به فواید مهمی که در این زمینه در حوزه ملل و نحل هست، بدست دهیم.