چکیده:
درخت زندگی، را درختی می¬نامند که در میانه زمین قرار دارد. نقش درخت زندگی از نقوش پرکاربرد و همچنین ارزشمند؛ از حیث تاریخ، اسطوره و نمادپردازی در بین فرهنگهای مختلف اعم از ایران، مصر، هند و چین بوده است. درخت در جوامع مختلف، نمادی از زندگی مجرد پس از مرگ، رستاخیز و دوام زندگی است و به سبب ایستادگی و تجدید حیات و قانون تکامل، در باورها؛ رمزی از آدمی شد و تقدس یافت. این رمز گاهی به صورت یک درخت خاص به همراه حیوانات یا فرشتگان نگهبان و گاهی به صورت باغی پر از درختان همیشه سبز و گاهی به شکل گیاهانی که شیره مقدس آنها به انسان جاودانگی میبخشد، در هنرهای مختلف جلوهگر شد. تداوم این مفاهیم بر روی فرش جایگاهی ویژه دارد. محراب به مثابه مكان ارتباط عالم زمينی با جهان ملكوتی، قندیل به مثابه نور، نيلوفر نماد جاودانگی و تجدید حيات و سبو یا گلدان نماد بركت و باران آوری است. سيمرغ و دیگر حيوانات، محافظ آن به شمار می¬روند؛ كه این امر خود یادآور اسطوره¬های ایرانی مرتبط با مفهوم درخت است.
در مقاله پیش رو به بررسی جایگاه نماد درخت زندگی در اسطوره¬های ایرانی و ملل دیگر، با هدف بیان کهن الگویی آن و ارزش¬های نمادین درخت و پیشینه¬ی اسطوره¬ای-فرهنگی آن مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته است. این پژوهش به روش تحلیلی-توصیفی و با رویکرد تحلیل و مشابهت نقش درخت زندگی در فرهنگ¬های مختلف و تاثیر و کاربرد این اسطوره بر روی نقوش فرش، صورت گرفته است. از دست¬آوردهای این پژوهش می¬توان به وجوه مشترک نماد پردازی مانند تقدس و پرستش درخت، لاموت بودن درخت و نماد سیر سعودی بودن درخت در فرهنگ¬ها و تمدن¬های مختلف اشاره کرد.