چکیده:
هدف پژوهش حاضر تبیین ادراک فقهی مفهوم منافع ملی در سیاست خارجی با تاکید بر دو مفهوم منفعت و ملیّت از منظر فقه سیاسی امامیه است. روش پژوهش توصیفی- تحلیلی و با بهره‌گیری از رویکرد اجتهادی فقه که در تلاقی نص، خرد و زمان‌آگاهی شکل می‌گیرد، در چارچوب نظری «عقلانیت اسلامی» تدوین گردیده است. نتایج نشان داد که فقه سیاسی شیعه در منظری منفعت‌گرایانه در پیوند دین و دنیا، معنویت و مادیات و اصول ثابت و متغیر زندگی انسان، تعقیب منفعت در نظام ارزشی اسلامی را نه تنها رسالت فرد و ساختار مسلمان، بلکه فلسفه‌ی وجودی خویش معرفی می‌کند و قواعد عام فقهی گویای این امر است. پذیرش «سیره و بناء عقلائیه»، توسل به «سیره معصومین(ع)» در مواجهه با مرزبندی‌های بشری، توجه به «منطقه الفراغ» و «تفکیک معاملات از عبادات» در فقه، مقدمات تبیین و پذیرش اقتضاء زمانی و مکانی در مرزبندی نوین و ملی است. حتی اگر تبیین اقتضائی پیش‌گفته راه‌گشا نباشد، عقلانیت دینی، از باب اضطرار به تبیین مرزبندی ملی و تعقیب منافع ملی در آن چارچوب می‌پردازد و قواعد تعدیل‌کننده در فقه سیاسی چون «روایت وضع»، قاعده «ضرورت»، قاعده «میسور» و قاعده «الاهم فالاهم»، حکومت اسلامی را در عین تعقیب آرمان وحدت اسلامی، به پذیرش تکثرهای ملی رهنمون می‌سازد.
The purpose of the present study is to explain the jurisprudential perception of the concept of national interests in foreign policy with emphasis on two concepts of interest and nationality from the perspective of Imamiya political Fiqh (jurisprudence). The method of study is descriptive analysis and it is designed using the Ijtihadi approach in Fiqh that is formed at the intersection of Nass (divine decree), wisdom, and time awareness in the theoretical framework of “Islamic rationality”. The results showed that Shi’ite political Fiqh in a utilitarian perspective to interrelate religion and the world, spirituality and materiality, and the fixed and changeable principles of human life believes that following interests in Islamic value system is not only an individual responsibility for Muslims but also an existential philosophy of Fiqh as the general jurisprudential regulations convey the same thing. Accepting “rational behavior and foundation”, recourse to “the behavior of the infallible Imams (s)” in encounter with human classifications, paying attention to “al-Faragh district” (some issue for which no definite religious regulations can be stated), and “the distinction between transactions and prayers” in Fiqh are all considered as an introduction to explain and admit time and place requirement in modern and national classifications. Even if it is not helpful to explain some requirements in advance, religious rationality for the sake of urgency determines national classification and follows national interests within that framework. Furthermore, the moderating principles in political jurisprudence such as “narration of Vaz’”, “urgency”, Miysur”, al-Aham fal-Aham” lead the Islamic government to admit national pluralities in addition to following the ideal of Islamic unity.
خلاصه ماشینی:
نتایج نشان داد که فقه سیاسی شیعه در منظری منفعت‌گرایانه در پیوند دین و دنیا، معنویت و مادیات و اصول ثابت و متغیر زندگی انسان، تعقیب منفعت در نظام ارزشی اسلامی را نه تنها رسالت فرد و ساختار مسلمان، بلکه فلسفه‌ی وجودی خویش معرفی می‌کند و قواعد عام فقهی گویای این امر است.
2. ضرورت و اهمیت پژوهش تلاش در فهم مفهوم «منافع ملی» در چارچوب «فقه سیاسی امامیه» در عرصه‌ی سیاست خارجی و در واقع مشخص شدن نسبت منافع ملی و مبانی اسلامی در الگوی یک حکومت دینی، موجب تولید الگوی منطقی و متعادل به منظور تأمین و دستیابی اهداف در سطح ملی و امت اسلام است و همچنین باعث ایجاد فهمی مشترک از نسبت منافع ملی و مبانی اسلامی در میان تصمیم‌گیران سیاست خارجی جمهوری اسلامی می‌گردد، باعث شکل‌گیری سیاست خارجی پایدار و هدفمند می‌شود و از نوسانات شدید سیاست خارجی درپی تغییر دولت‌ها جلوگیری می‌نماید.
درست است که این آثار در رویکردی بومی تلاش دارند مفهوم منافع ملی را فهم کنند، اما منظر ایشان تحولات سیاسی و اجتماعی ایران است و بازتعریف مبانی مورد نظر پژوهش را مدنظر ندارند.
موضوع مورد پژوهش در این تحقیق مفهوم منافع ملی در عرصه‌ی سیاست خارجی است و پرداختن به این امر مبتنی بر مطالعه اصول و مبانی عام فقهی که معیار و ضابطه‌ی تصمیم‌گیری‌های کلان حکومت اسلامی است، می‌باشد.
S. A, West Asia, Islamic Republic of Iran, Foreign Policy, National Security, NATO.
(
, 
, 
)
