چکیده:
آبراه‌های مرزی به لحاظ اهمیت استراتژیکی و ژئوپلیتیکی در زیست انسانی و جانوری، اکوسیستم مناطق و توسعه کشورها که با افزایش جمعیت، بالارفتن تقاضا، تغییرات آب و هوایی، گرم شدن زمین، خشک‌سالی، کمیابی منابع آبی و سوء مدیریت آبی سبب همگرایی و واگرایی در حوزه‌های رودهای ساحلی گردیده است به رویکردی چالش زا در سیاست خارجی کشورها تبدیل شده است. اختلاف بر سر بهره‌برداری، مدیریت و تعیین حقابه رودخانه مرزی هیرمند باعث گردیده که همکاری و منازعه توامان در این حوزه آبی وجود داشته باشد. مفاهیم منازعه_ بحران یک ساختار چند لایه با ماهیت پویا را سازمان‌دهی می‌کنند و از طرف دیگر از تاثیرگذاری و تاثیرپذیری منازعه و همکاری مدل همزیستی شکل می‌گیرد. پژوهش پیش رو با روش توصیفی_ تحلیلی و بنیان نهادن چارچوب نظری به دنبال پاسخ‌گویی به این پرسش است که چگونه می‌توان منازعات آبی را در سیاست خارجی ایران در حوزه رودخانه هیرمند مدیریت نمود؟ ایران با امنیتی زدایی از بحران آبی می‌تواند آن را مدیریت پذیر نماید. پردازش این مهم با محوریت روابط بین دولتین و ادغام با عناصر داخلی که برگرفته از رویکردهای بین الاذهانی، محیط‌زیست و اجتماع انسانی است پایه‌گذاری گردیده و اختلافات آبی ایران و افغانستان در رودخانه هیرمند به عنوان مطالعه موردی بررسی می گردد.
Trans-boundary waters are strategically and geopolitically significant for the living species, regional ecosystems, and development of countries. Due to population growth and increase in demand for commodities, climate change, global warming, drought, water source scarcity, and water maladministration, trans-boundary waters have become a challenging issue in the foreign policy and relation of the coastal countries. Some issues such as the exploiting, managing, and getting water right of the trans-boundary waters have mostly caused conflict in international politics. The Helmand River has been historically considered a matter of conflict (and sometimes, cooperation) between Iran and Afghanistan. This article seeks to provide a theoretical framework for understanding the elements of conflict-crisis between the two countries in this regard. Our main question revolves around the position of trans-boundary rivers in Iran`s foreign policy focusing on the Helmand River. By a descriptive-analytical method, the following research is trying to propose a model for examining and better understanding the position of Helmand River in Iran`s relation with Afghanistan.
خلاصه ماشینی:
در مسیر تدوین یک چارچوب نظری ، با بهره گیـری و کاربسـت مؤلفـه های مکتـب امنیتی کپنهاگ و بحران مایکل برچر تلاش می کنیم به شناخت بهتـری از روابـط ایـران و افغانستان در حوزة هیرمند دست یابیم ؛ سـپس بـا تمرکـز بـر ابعـاد داخلـی ، منطقـه ای و بین المللی ، به موضـوع مـدیریت منازعـه _ بحـران و همکـاری در رودخانـه های مـرزی مشترک ایران می پردازیم و در حوزه منطقه ای رودخانه هیرمند، اختلافات و تبعات امنیتی کمیابی منابع آبی مورد واکاوی قرار می گیرد.
به دلیل خشک سالی های ناشی از تغییرات آب و هوایی و مهار سرچشمه های رودخانـه هیرمند توسط افغانستان از طریق ایجاد سد و انحراف مسیر رودخانه ، واکنش های آبـی بـین دولتین افزایش یافته است ، بدین ترتیب کـه کشـورهای بالادسـت رودخانـه ، آب را وسـیله کسب قدرت (در اینجا افغانستان ) و کشورهای پایین دست از قدرت برای کسب آب بیشتر (در اینجا ایـران ) اسـتفاده مـی کننـد (١٧ :٢٠٠٨ Wegerich) بـه عبـارت دیگـر، تعامـل در موضوع آب های فرامرزی به عنوان یک فرایند سیاسی ممکن اسـت از عـدم تقـارن قـدرت برخوردار باشد و این عدم تقارن گاهی شدید و گاهی ضعیف اسـت (٢٠٠٨:٢٥ Zeitoun).
(
, 
, 
)
