خوانش عوامل موثر بر شکل‌گیری اتمسفر فضایی مساجد معاصر با تکیه بر نظریۀ داده بنیاد مقاله

بیان مسئله: علی رغم تعاریف متعد د ی که د ر محافل د انشگاهی تا کنون از مسجد ارایه شد ه است، بی شک تعریف مسجد بدون د رنظرگرفتن مخاطب آن تعریف کاملی نخواهد بود ، زیرا یکی از اصلی ترین کارکرد های مساجد ایجاد بستری برای برقراری ارتباط معنوی بین انسان و خالق یکتاست. این ارتباط از ابتد ایی ترین نوع مسجد تا مساجد امروزی بخشی جد ایی ناپذیر از کارکرد مساجد بوده است. از این رو انسان و ادراک او در این فضای مقدس اهمیت فراوانی می یابد . تجربه های اصیلی که در فضاهای انسان ساخت شکل می گیرند تجربیاتی هستند که تحت تاثیر عوامل متعد د ی به وجود آمد ه اند ؛ تجربیاتی که معماران و پد ید ارشناسان به آن اتمسفر می گویند . این پژوهش به د نبال شناخت عوامل تاثیرگذار بر اد راک مخاطب از اتمسفر فضای مساجد است. سوال و هدف پژوهش: هد ف از انجام این پژوهش «شناخت عوامل تاثیرگذار بر ادراک مخاطب از اتمسفر فضای مساجد » است و سعی دارد به این پرسش پاسخ دهد که چه عواملی د ر انتقال اتمسفر فضایی یک مسجد می توانند تاثیرگذار باشند . روش پژوهش: این پژوهش به روش کیفی انجام شد ه است. از لحاظ سرشت د اد ه ها، متنی، معنایی و ناساختمند ، از لحاظ منطق اندیشیدن، استقرایی و از لحاظ سطح تحلیل، از نوع تفسیری است. راهبرد انتخابی در این پژوهش راهبرد نظریه داده بنیاد و تحلیل ها به روش کدگذاری سیستماتیک اشتراوس و کوربین با کمک نرم افزار MaxQDA انجام شد ه است. نتیجه گیری یافته های پژوهش نشان از این د ارند که در ادراک مخاطب از اتمسفر فضای مساجد ، طراح با تدابیری چون به حد اقل رساند ن د رگیری حواس مخاطب و یا به کارگیری صحیح نماد ها و نشانه ها و بهره مند ی از نصوص د ینی می تواند تا حدودی (و نه به صورت قطعی) در راستای شکل د اد ن به اتمسفر فضایی مسجد دخیل باشد . عواملی چون تجربیات احساسی مخاطب هنگام مواجهه با فضا، جریان های فکری حاکم، وقایع تاریخی و شرایط جغرافیایی موضوعاتی خارج از کنترل شخص طراح د ر شکل دادن به اتمسفر فضای مساجد هستند . از این رو عوامل موثر بر انتقال اتمسفر فضایی یک مسجد در بخش هایی قابل کنترل و در بخش هایی غیرقابل کنترل هستند . در نتیجه هیچ گاه نمی توان ادعا کرد که معماری به تنهایی بتواند عامل تاثیرگذاری د ر انتقال اتمسفر فضای مسجد ی باشد .

نتیجه+گیری: یافته+های پژوهش نشان از این دارند که در ادراک مخاطب از اتمسفر فضای مساجد، طراح با تدابیری چون به+حداقل+رساندن درگیری حواس مخاطب و یا به+کارگیری صحیح نمادها و نشانه+ها و بهره+مندی از نصوص دینی می+تواند تا حدودی (و نه به+صورت قطعی) در راستای شکل+دادن به اتمسفر فضایی مسجد دخیل باشد. علاوه بر این مساجد همواره نماد معنوی+ترین و مقدس+ترین فضاها به+حساب آمده+اند، اما به+راستی فضاهای مساجد امروز چقدر با چنین وجه نمادینی که در ذهن مخاطبان وجود دارد هم+خوانی دارند؟ از این رو پرسش اصلی پژوهش این است که «چه عواملی در انتقال اتمسفر فضایی حاکم در مساجد می+توانند تأثیرگذار باشند؟» در راستای پرسش اصلی پژوهش و همچنین در طول انجام مطالعات مربوطه و براساس مدل پیشنهادی کرسول2 (Creswell, 2012) پرسش+های فرعی دیگری نیز به این ترتیب مطرح شدند: شرایط علّی شکل+گیری تجربۀ مخاطب از اتمسفر فضا کدام+اند؟ شرایط زمینه+ای شکل+گیری تجربۀ مخاطب از اتمسفر فضا کدام+اند؟ شرایط مداخله+گر در شکل+گیری تجربۀ مخاطب از اتمسفر فضا کدام+اند؟ راهبردهای شکل+گیری تجربۀ مخاطب از اتمسفر فضا کدام+اند؟ پیامدهای مثبت و منفی شکل+گیری تجربۀ مخاطب از اتمسفر فضا کدام+اند؟ - گام+های پژوهش: هر پژوهشی برای اجرایی+شدن نیاز به گام+هایی دارد و در پژوهش حاضر این گام+ها شامل شناسایی و انتخاب مشارکت+کنندگان و مکان، گردآوری و تحلیل داده+ها از طریق مصاحبه، مشاهده، یادداشت+های در محل و نهایتاً کدگذاری در فرایند تحلیل است.