چکیده:
بیان مسئله
پنجه شاه از محلات قدیمی کاشان است و اصالتی ویژه دارد، لذا هرگونه اقدام در آن باید با هدف تداوم اصالت آن باشد. احیای بافت تاریخی کاشان تاکنون به صورت متمرکز و در محدوده ای خاص صورت گرفته و سایر مناطق آن رها شده است. این رویکرد باعث انزوای سایر مناطق باارزش و دورشدن از شکل واقعی آن ها شده است. در گذشته، مرکز محله پنجه شاه مجموعه ای شامل بقعه «هارون بن موسی» (ع)، گرمابه آقاشاه، گذر و حجره های متعدد، کارگاه های شعربافی، ورتابی، عصارخانه، کاروانسرا و آب انبار بوده است. این مجموعه، به عنوان مرکزی مهم، نقشی بسزا برای ساکنان محله ایفا می کرده است. توسعه شهری در سال های اخیر و گسترش خیابان باباافضل باعث تخریب این مجموعه، رو به انزوا رفتن، عدم درک درست از آن و دورشدن این بافت از چهره اصیل خود شده است. امروزه از این مجموعه صرفا بقعه، آب انبار و تعدادی از حجره های آن به صورت مجزا از هم باقی مانده است. چنین تغییراتی سبب برهم زدن ساختار منسجم محله، تخریب تدریجی بناها، کاهش جایگاه اجتماعی و کمرنگ شدن اصالت و هویت محلی آن شده است. آثار باقی مانده شواهدی تاریخی برای آیندگان و ساکنان این محله تاریخی اند، تا اصالت و هویت این منطقه را به ایشان یادآور شوند. اکنون این معدود آثار باقی مانده نیز در وضعیتی نابسامان قرار گرفته اند و از جمله بیم آن می رود که پس از چندی اثری از حجره های گذر باقی نماند.
هدف پژوهش
مطالعه و شناسایی چالش های موجود بافت، نقاط قوت و فرصت ها، نقاط ضعف و تهدیدهای پیش روی آن، از اهداف این پژوهش بوده است.
روش پژوهش
روش تحقیق در این پژوهش توصیفی-تحلیلی و تاریخی است؛ ابتدا، بر اساس مطالعات کتابخانه ای، و با بهره گیری از اسناد و قوانین بین المللی مداخله در بافت های تاریخی و تحقیقات میدانی، به توصیف و تفسیر وضع موجود بافت و چالش های آن پرداخته شده است. سپس، با سنجش راهبردهای مسیله بر اساس تکنیک سوات (SWOT)، راهبردهای چندگانه حفاظتی، مدیریتی، تهاجمی و رقابتی برای مداخله در بافت ارایه شده است. و با استفاده از پلانی راهبردی، برنامه ای به عنوان چارچوب احیا و طراحی میان افزا در بافت مطرح شده است.
نتیجه گیری
یافته های پژوهش نشان می دهند که این بافت نیازمند سه راهکار کلی کیفی و سامان دهنده، حفاظت و احیا و راهکارهای پیشنهاددهنده برنامه فیزیکی و کاربری است.
خلاصه ماشینی:
هدف از این پژوهش تدوین راهبردهایی برای مداخله و طراحی میانافزا در بافت مرکز محلة پنجهشاه ضمن حفاظت از اصالت تاریخی آن است.
بهطور کلی این پژوهش به دنبال پاسخگویی به سؤالات زیر است: سؤال اول: طبق منشورهای حفاظتی، چالشهای موجود در بافت مرکز محلة پنجهشاه چیست؟ سؤال دوم: ویژگیهای مرکز محلة پنجهشاه (فرصتها و تهدیدها، نقاط قوت و ضعف) شامل چه مواردی است؟ سؤال سوم: راهکارهای مداخلة طراحی میانافزا ضمن حفاظت از اصالت این مرکز محله چیست؟ تصویر 1.
تجربة شهر قاهره، بهدلیل روند علمیِ طیشده در این منطقه و نوع رویکرد اتخاذشده برای حفظ محلة تاریخی درب الاحمر (تبدیل نقطهضعف محله: محل انباشت زباله به نقطهقوت: پارک و فضای عمومی شهری)، مورد بررسی قرار گرفته است.
از نظر او نخستین پرسش برای مداخله در بافت تاریخی این است که در توسعة میانافزا چه باید ساخت و اقتضای بافت تاریخی چگونه را باید لحاظ کرد؟ در مقالة «مطالعه و تبیین چارچوب و راهبردهای حفاظت از بازار تاریخی نراق و محدودة شهری پیرامون» (جیحانی، عمرانیپور و رجبی، 1397)، ابتدا با تبیین ارزش تاریخیِ منطقه عوامل تخریب و انزوای بافت تاریخی بازار نراق از جمله احداث خیابان (مانند نقش خیابان باباافضل در انزوای مرکز محلة پنجهشاه) بیان شده است.
امروزه این نقش اقتصادی رفتهرفته رو به انزوا و فراموشی بررسی چالشهای موجود در مرکز محلة پنجهشاه (بر پایة منشورهای بینالمللی) نکات مستخرج در زمینة حفاظت و طراحی میانافزا (طبق مطالعاتِ منشورهای بینالمللی) را میتوان به دو دسته تقسیم کرد: (الف) توصیههای ریختشناسی بهمنظور حفظ شکل بصری بافت تاریخی و (ب) توصیههای محتوایی و راهکاردهنده در خصوص نوع و محدودة حفاظت.