چکیده:
به توپ بسته شدن مجلس شورای ملی (1326ه. ق) واکنش گروههای مختلف اجتماعی را به همراه
داشت. به طوری که مشروطه خواهان تبریز به رهیری ستارخان و باقرخان در برابر حکومت مرکزی
بپا خواسته و در صده اعاده مشروطه از دست رفته برامدند. این تعرکات بهانهای فراهم نمود تا
محمدعلی شاه دوتن از دولتمردان کارا زموده خود- عین الدوله و حمد ولیخان - را عازم سرکوبی
آنها نماید. این پژوهش با رویکره توصیفی -تحلیلی ضمن واکاوی و بررسی کشمکشهای طرفین، به
دنبال پاسخ دادن به این پرسش شکل گرفته که محمد ولیخان سپهدار تنکابنی چه موضعی در رابطه با
حوادث آذربایجان و مقابله با مشروطهخواهان داشته است؟
The cannonade of the National council assembly ) AH (provoked the reaction of various social groups ,so that the constitutionalists of Tabriz ,led by Sattar Khan and Baqer Khan, stood up against the central government and sought to restore the lost constitution. These movements provided an excuse for Mohammad Ali Shah to send two of his most experienced statesmen - Ain al-Dawlah and Mohammad-Vali Khan - to suppress them. This research has been formed with a descriptive-analytical approach while analyzing and examining the conflicts between the parties, seeking to answer the question of what was the position of Mohammad-Vali Khan Sepahdar Tonekaboni in relation to the events in Azerbaijan and confronting the onstitutional-ists?
خلاصه ماشینی:
با توجه به عملکرد مناسبی که محمدولیخان سپهدار تنکابنی در سرکوب ناامنیهای شمال شــرقی ایران و جنبش های داخلی داشت ، از این رو بار دیگر محمدعلی شاه وی را به همراه عین الدوله راهی آذربایجان کرد تا مشروطه خواهان و نیروهای اجتماعی مخالف با سیاست هایش را سرکوب کنند.
البته محمدعلی شاه قبل از اینکه به عین الدوله متوسل شود از سران ایالت و نیروهای محلی مانند »شجاع نظام«، »رحیم خان« و »حاجیموسیخان« خواسته بود که قیام مشروطه خواهان تبریز را سرکوب کنند، اما به زودی متوجه شــد که این امر خطیر از دایره قدرت آنها خارج و آنها نمیتواننــد از عهده این کار برآیند.
البته به نظر میرسد بنا به آنچه محمدولیخان در یادداشت های خود بیان داشته ، چندان تمایلی به رفتن تبریز و سرکوبی قیام آنها را نداشته است و دلیل این امر ناشی از کارشکنیهایی بود که در زمان مأموریت استرآباد برای وی پیش آمده بود.
رشدیه مینویسد: محمد ولیخان سپهدار در محاصره تبریز شرکت نکرده و بر اثر صحبت های وی منصرف شده او در ادامه آورده است : »محمد ولیخان سپهدار اعظم )تنکابنی(، سپهسالار بعدی، از تهران حرکت و مأموریت دارد که ایل شاهسون را به کمک عین الدوله حرکت دهد لذا در صدد برآمدم که با او در این زمینه صحبت کنم ، من با او دوستی دارم، در حوالی رشت به او رسیدم و به ملاقاتش رفتم .
علاوه بر این باید افزود که هم زمان با کشمکش های مشروطه خواهان تبریز با نیروهای محمدعلیشــاه، در بسیاری از شــهرهای شمال، جنوب، شرق و غرب ایران شورشهایی به وجود آمده بود و این امر زمینه ای گردید تا محمدولیخان ســپهدار بهانه لازم برای ترک اردو داشــته باشد.