تاب آوری اجتماعی-اقتصادی روستاهای حوزه آبخیز سامان (استان مرکزی) در برابر نوسانات آب مقاله

نوسانات آب طی سالیان گذشته آسیب‌های زیادی به بخش کشاورزی و جامعه روستایی وارد کرده است. در دهه اخیر رویکرد مقابله با رخدادهای طبیعی جای خود را به کنار آمدن با آنها داده است و در واقع تاب آوری جای خود را به آسیب پذیری داده است. هدف این تحقیق ارزیابی تاب آوری اجتماعی-اقتصادی روستاهای حوزه آبخیز سامان (استان مرکزی) در نوسانات آب سالهای اخیر (1395-1385) می‌باشد. نوع تحقیق کاربردی و از نظر ماهیت توصیفی-پیمایشی می‌باشد. جامعه آماری خانوارهای ساکن در 7 روستای حوزه آبخیز سامان می‌باشد. با استفاده از فرمول کوکران تعداد نمونه لازم جهت تکمیل پرسشنامه 110 خانوار بدست آمد و روایی و پایایی نیز 84/0 محاسبه گردیده است. به منظور سنجش تاب آوری اجتماعی-اقتصادی، سرپرستان خانوارها مورد ارزیابی قرار گرفته است. تدوین شاخص‌های سنجش مولفه‌های اجتماعی و اقتصادی سکونتگاههای انسانی در برابر نوسانات آب براساس مفهوم تاب آوری و ویژگیهای اجتماعی-اقتصادی در برابر بحران آب تدوین گردید و شاخص‌ها و عوامل موثر بر تاب آوری شناسایی و تعریف عملیاتی شدند. پس از جمع آوری داده‌ها در قالب پرسشنامه میدانی و با استفاده از ابزارهای تحلیل مکانی و قابلیت‌های نرم افزارهای آماری SPSS و Excel و GIS سنجش صورت پذیرفت. یافته‌های پژوهش حاکی از آن است که میزان تاب آوری اجتماعی-اقتصادی روستاها در وضعیت قابل قبولی قرار ندارند و از میان دو بعد تاب آوری عوامل بعد اقتصادی با میانگین کمترین و عوامل بعد اجتماعی با میانگین بیشترین تاثیر را در تاب آوری روستاها داشته است. براساس آزمون T میانگین واقعی نظر کلی پاسخگویان از 3 کوچکتر و در حد متوسط رو به پایین است. روستاهای سامان و یاری آباد در بعد اقتصادی نوسانات آب دارای تاب آوری بیشتری بودهاند و در بخش اجتماعی نیز حدودا میانگین‌ها به هم نزدیک و بیشترین تاب آوری اجتماعی در روستاهای چهارحد و یاری آباد و ورکبار علیا بود که بالای میانگین 3 را اخذ کردهاند. در مجموع دو شاخص تاب آوری اجتماعی- اقتصادی روستاها هیچکدام میانگین 3 را به دست نیاوردهاند که نشان از تاب آوری پایین محدوده دارد.

Water fluctuations in recent years have caused great damage to agriculture and rural communities.In the last decade, the approach to dealing with natural disasters has given way to coping with them.In fact, resilience has given way to vulnerability.The purpose of this study is to evaluate the socio-economic resilience of villages in Saman watershed (Markazi province) in water fluctuations in recent years (2016-2006). The type of research is applied and in terms of descriptive-survey nature. The statistical population is households living in 6 villages of Saman watershed.Using Cochran's formula, the required number of samples to complete the questionnaire of 110 households was obtained.Validity and reliability were calculated as 0.84.In order to measure socio-economic resilience, heads of households were evaluated.Compilation of indicators for measuring the social and economic components of human settlements against water fluctuations was developed based on the concept of resilience.After collecting the data in the form of a field questionnaire and using spatial analysis tools and capabilities of statistical software and GIS was assessed. Findings indicate that the resilience of villages is not in an acceptable stateAmong the two dimensions of resilience, economic dimension factors with the lowest average and social dimension factors with the average had the most impact on rural resilience.According to the real mean t-test, the general opinion of the respondents is less than 3 and down to the average.Saman and Yaryabad villages have been more resilient in the economic dimension of water fluctuations.In the social sector, the averages were approximately close to each other and the highest social resilience was in the villages of Chaharhad, Yaryabad and VarkbarOlya. which received above average 3.In total, the two socio-economic resilience indices of the villages did not achieve an average of 3, which indicates the low resilience of the range.

1. Arouri جدول ١: شاخص ها و متغيرهاي اجتماعي و اقتصادي نوسانات آب در جوامع روستايي در حوزه آبخيز سامان ابعاد شاخص ها متغيرها انتخاب متغيرها از منابع ميزان دانش و آگاهي نسبت جمعيت با سواد مردم تعداد دوره هاي آمادگي در برابر بحران Arouri(2015) اعتماد اجتماعي نوسانات آب Walker and thers(1996) مشارکت اجتماعي نسبت مردم داراي تجربه لمس بحران طبيعي تعلق خاطر و هويت نوسانات آب موردودي ارخودي و اجتماعي شرکت در برنامه هاي محلي و اجتماعي همکاران (١٣٩٩) ارتباطات و شبکه هاي شرکت در کارهاي عام المنفعه روستا عنابستاني و همکاران (١٣٩٦) اجتماعي اجتماعي شناخت معتمدين روستا عضويت در شبکه هاي اجتماعي Barton,etal2001 رضايي و ديگران (١٣٩٤) ميزان مشارکت در انتخابات محلي محمدي يگانه و حکيم تمايل به جابجايي از روستا دوست (١٣٨٨) اثرات مالکيت مسکن نوسانات ميزان شناخت همسايگان رضايي و ديگران (١٣٩٤) آب در شرکت در مراسم هاي روستا سالهاي حضور در اماکن تفريحي و ورزشي روستا اخير حوزه بازگشت به شرايط * ميزان آسيب پذيري دارايي دو برابر نوسانات (٢٠١٥)Arouri آبخيز مناسب (سازگاري) آب سامان ميزان توانايي براي رسيدن به شرايط شغلي و رضايي (١٣٩١) تغيير تنوع بخشي فعاليتهاي درآمدي قبل از نوسانات آب صالح و مختاري(١٣٨٦) اقتصادي افزايش درآمد روستائيان حاجيان و همکاران (١٣٩٧) بهبود فرصتهاي شغلي بازبودن راههاي جايگزين درآمد به تأخيرانداختن سررسيد پرداخت وام ها اقتصادي برخورداري از مهارتهاي شغلي متنوع Lire Erasdo (2006) ميران تنوع شغلي خانوارهاي روستايي رکن الدين افتخاري و همکاران بهبود فرصت هاي شغلي غير کشاورزي (١٣٩٣) تنوع در الگوي کشت محصولات قاسمي و جوان (١٣٩٣) داشتن پس انداز مالي دويستي (١٣٨٩) استفاده از کمک هاي دولتي Kenny (2008) ميزان بيکاري روستائيان نساجي زوار (١٣٨٠) (به تصویر صفحه مراجعه شود)نمودار ١: الگوي مفهومي تحقيق محدوده مورد مطالعه حوزه آبخيز سامان در استان مرکزي و در طول ٤٩ درجه و ٣٠ دقيقه و ٦ ثانيه تا ٤٩ درجه و ٤٤ دقيقه و ٢٢ ثانيه و عرض ٣٥ درجه و ١٥ دقيقه و ٣٤ ثانيه تا ٣٥ درجه و ٢٤ دقيقه و ٢٥ ثانيه قرار دارد و براساس مرز هيدرولوژيک به عنوان واحد مطالعاتي در نظر گرفته شده است .