چکیده:
زمینه و هدف: نسخۀ خطی «اصول الفصول فیحصول الوصول» اثر رضاقلیخان هدایت (1215-1288 ه. ق) یکی از نویسندگان بنام عصر قاجار در قرن سیزدهم هجری قمری است. این اثر تاکنون تصحیح و چاپ نشده است. کتاب در حکم دایره-المعارف عرفانی است که نویسنده در آن به سیر عرفان از گذشته تا روزگار خود پرداخته است. تاکنون دو نسخه از این کتاب در کتابخانههای مجلس و دانشگاه بوعلی همدان معرّفی شده است. هدایت این کتاب را در هجده فصل، نگاشته و توجه به اصول هجدهگانۀ کتاب، اسّ و اساس تصوّف عصر قاجار را بنمایش میگذارد. با توجه به اهمیّت تاریخی و ادبی این اثر، نویسنده در درصدد آن است تا به معرّفی نسخۀ اصول الفصول و بررسی و عناصر و مولفههای سبکی، بیان ویژگیهای زبانی، ارزش ادبی، دینی و عرفانی و تاریخی آن بپردازد. معرّفی این اثر، علاوه بر نشان دادن جایگاه ادبی آن در تبیین گسترۀ عرفان و تصوّف نیز موثر خواهد بود.
روش مطالعه: این پژوهش با روش توصیفی ـ تحلیلی و با کمک منابع کتابخانهای انجام شده است.
یافته ها: مولف در ابتدا به معرّفی سلسلههای عرفانی پرداخته و سپس سلسلۀ نعمتاللهی و زندگی شاه نعمتالله ولی را معرّفی کرده است. از دیدگاه ساختار زبانی، هدایت در اثر خود کوشیده است از زبان گذشتگان و رویّۀ زبانی آنان بهره جوید تا اثر خویش را مقبول طبع عام کند؛ ازاینرو از کاربردهای قدیم زبان، بسیار استفاده کرده است.
نتیجه گیری: نثر هدایت پخته و استوار است و از دشواری و پیچیدگی به دور، به همین دلیل و بسبب نزدیکی این اثر به زمان ما، دارای ویژگیهای خاص و ممتاز سبکی نیست و ازآنجاکه این اثر منثور، همراه با ابیاتی از شعر شاعران دیگر است، مواردی از مختصات سبکی دارد.
BACKGROUND AND OBJECTIVES: The manuscript "Principles of Seasons in Achieving Achievements" by Rezaghili Khan Hedayat (1215-1288 AH) is one of the authors of the Qajar era in the thirteenth century AH This work has not been edited or published yet. The book is a mystical encyclopedia in which the author deals with the course of mysticism from the past to the present. So far, two copies of this book have been introduced in the libraries of the Majlis and Bu Ali University of Hamadan. The guidance of this book is written in eighteen chapters and the attention to the eighteen principles of the book shows the essence of Sufism of the Qajar era. Given the historical and literary importance of this work, the author seeks to introduce the version of the principles of the chapters and study and the elements and components of style, expressing its linguistic features, literary, religious, mystical and historical value. Introducing this work, in addition to showing its literary status, will also be effective in explaining the scope of mysticism and Sufism.
METHODOLOGY: This research was conducted by descriptive-analytical method with the help of library resources.
FINDINGS: The author first introduces the mystical dynasties and then introduces the Nematullah dynasty and the life of Shah Nematullah Vali. From the point of view of linguistic structure, Hedayat has tried to use the language of the past and their linguistic practice in order to make his work acceptable to the general public; Hence, it has made extensive use of ancient uses of language.
CONCLUSION: Hedayat prose is mature and stable and far from difficulty and complexity, for this reason and due to the proximity of this work to our time, it does not have special and privileged stylistic features, and since this prose work, along with verses from other poets' poems It has cases of stylistic coordinates.
خلاصه ماشینی:
بررسي سبکي و محتوايي نسخۀ خطي «اصول الفصول في حصول الوصول » اثر رضا قلي خان هدايت سعيد عابديني ، عزيزاله توکلي کافيآباد*، محمود صادق زاده گروه زبان و ادبيات فارسي، واحد يزد، دانشگاه آزاد اسلامي، يزد، ايران .
در اين پژوهش ، متن اثر به شيوة تحليلي بررسي و کوشش شده به پرسشهاي زير پاسخ داده شود: -منابع هدايت در بيان مطالب چه کتبي بوده است ؟ -ويژگيهاي محتوايي و فکري اصول الفصول چيست ؟ -ويژگيهاي زباني و ادبي اصول الفصول چگونه است ؟ بجز مقاله اي کوتاه از محمدابراهيم ايرج پور (١٣٨٧)، با عنوان «اصول الفصول ، دانشنامه اي گمنام در تحقيقات عرفاني» و رسالۀ دکتري از همين نويسنده (١٣٨٧)، با عنوان «تصحيح ، تحشيه و مقدمه اي بر اصل شانزدهم و هفدهم اصول الفصول في حصول الوصول » پژوهش ديگري در اين خصوص انجام نگرفته است و تصحيح و تحشيۀآن با مقابلۀ دو نسخه بصورت کتابخانه اي و با فيش برداري توسط نگارنده ، براي نخستين بار صورت گرفته است .
اين پژوهش با بررسي دو نسخۀ موجود از کتاب اصول الفصول در کتابخانه هاي ايران صورت گرفته است ؛ همانطورکه پيشتر نيز اشاره شد، اين اثر تاکنون بصورت کامل ، تصحيح نشده ؛ بنابراين مقالۀ حاضر، اولين پژوهشي است که درخصوص معرّفي نسخه و ويژگيهاي سبکي اصول الفصول انجام شده است .
درخصوص مشخصات اين نسخه ، چنين آمده است : «اصول الفصول في حصول الوصول (عرفان فارسي) از ميرزا رضا قل بن محمدقلي نوري، اميرالشعرا هدايت (١٢٨٨)، (الذريعه ، ٢٠٠/٢، فهرست منزوي ١٠٤٣/٢) با خط نستعليق و عبارتهاي عربي نسخ ، شايد به خط مؤّلف ، عناوين و نشانيها شنگرف ، در حاشيه اشعاري افزوده شده است .