چکیده:
این مقاله برای نخستینبار، با استفاده از رهیافت تحلیل گفتمان به نقش علامه طباطبایی در تکوین دال «آزادی» در معنای مورد نظرِ گفتمان انقلاب اسلامی 1357 ایران میپردازد و کوشش میکند به دو پرسش پاسخ دهد: 1. نقش اندیشه علامه طباطبایی در تکوین دال آزادی در گفتمان انقلاب اسلامی 57 ایران چیست؟ 2. سازوکارهای اجتماعی انتشار اندیشه علامه طباطبایی در پیوند با تکوین گفتمان انقلاب اسلامی چیست؟ تحقیق حاضر نشان میدهد که علامه طباطبایی اگرچه در عرصه انقلاب فاقد راهبرد سیاسی انقلابی بوده است اما بهطور بیواسطه (تولید متون) و باواسطه (از طریق شاگردان، حلقههای فکری و اجتماعات گفتمانی) در تکوین دال آزادی گفتمان انقلاب اسلامی نقش ایفا کرده است. مقاله حاضر بهمنظور تبیین نقش بیواسطه علامه طباطبایی از نظریه گفتمانی لاکلائو و موفه و برای نشاندادن نقش باواسطه او یعنی تعیین سازوکارهای اجتماعی پیوند اندیشه علامه و گفتمان انقلاب اسلامی از نظریه فوکو، وسنو و کالینز استفاده کرده است. این مقاله نشان میدهد که علامه با احیای موقعیت سوژگیِ «فیلسوف مفسر» و با محوریت نظریه ادراکات اعتباری، در منازعات گفتمانی دهه 30 تا دهه 50 شرکت کرده و در تکوین «گفتمانیِ» مؤلفههای سهگانه دال آزادی در معنای مورد نظر گفتمان انقلاب اسلامی (الف. نفی سلطنت استبدادی؛ ب. آزادی در چارچوب اسلام و ج. نقد آزادی در گفتمان دموکراسی غربی) نقش «سوژگی سیاسی» بیواسطه و باواسطه ایفا کرده است.
For the first time attempts have been made in this article to study the role of Allameh Tabatab’i in the evolution of the signifier of “freedom” meant in the discourse of Iran’s 1979 Islamic Revolution. Discourse analysis has been employed in this research. Attempts have made to answer the following two questions: 1 – What is the role of Allamaeh Tabatab’i’s thought in the evolution of the signifier of freedom in Iran’s 1979 Islamic Revolution? 2 – What is the social mechanism of diffusion of Allameh Tabatab’i’s thought in connection with the discourse of the Islamic Revolution? The findings of this research show that although Allameh Tabatab’i lacked political strategy in the arena of revolution, he played a direct role (production of texts) and in an indirect role (through his disciples, intellectual circles and discursive communities) in the evolution of the signifier of freedom of the Islamic Revolution. In order to explain Allameh Tabatab’i’s direct role, Ernesto Laclau and ChantalMouffe’s discourse theory was used, and, in order to show his indirect role, that is, explanation of social mechanisms of connection between Allameh’s thought and the discourse of the Islamic Revolution, Foucault, Vesna Pusic and Rudolf Kalin’s theories were used. The findings of the paper indicate that Allameh, by reviving the agency position of “philosopher interpreter” and by focusing on conventional conception, participated in discursive debates from 1950s to 1970s and played a direct or indirect role of political agency in the discursive evolution of the three components (a. rejection of the hegemony of arrogance; b. freedom within the framework of Islam; and, c. criticism of freedom in the discourse of Western democracy) of the signifier of freedom meant in the discourse of the Islamic Revolution.
خلاصه ماشینی:
سازوکارهاي اجتماعي انتشار انديشه علامه طباطبايي در پيوند با تکوين گفتمان انقلاب اسلامي چيست ؟ تحقيق حاضر نشان مي دهد که علامه طباطبايي اگرچه در عرصه انقلاب فاقد راهبرد سياسي انقلابي بوده اســت ، اما به طور بي واسطه (توليد متون ) و باواسطه (از طريق شاگردان ، حلقه هاي فکري و اجتماعات گفتماني ) در تکوين دال آزادي گفتمان انقلاب اسلامي نقش ايفا کرده است .
(فرشي ، ١٣٧٩: ١١٠ و ١١٤ و ٢٢٣) آشکار ساختن نقش علامه طباطبايي در «تکوين » دال آزادي در گفتمان انقلاب اسلامي اســت و با الهام از نظريه گفتمان مدعي ســت که علامه با وجــود اينکه در حرکت هاي انقلابي مشــارکت نکرد اما با احياء موقعيت سوژگي «فيلسوف مفسر»، به طور «بي واسطه » و «باواســطه » نقش «سوژگي سياسي » از خود نشــان داده و عملا در تأمين پشتوانه هاي فلسفي ـ اجتماعي دال آزادي در معناي مورد نظر گفتمان انقلاب اسلامي ، واجد کارکرد بوده است .
(پناهي ، ١٣٨٣ و قجري ، ١٣٨٨) اما منابع ما براي شناســايي و استخراج مضامين انديشــه علامه در باب آزادي نيز عبارت از مجلدات اول ، دوم ، سوم ، چهارم ، پنجم ، ششم ، نهم ، دهم ، شانزدهم و نوزدهم به ويژه جلد چهارم تفسير الميزان ، کتاب اصول فلســفه و روش رئاليســم ، بررسي هاي اسلامي (جلد ١ و ٢)، شيعه در اســلام ، شيعه ، رسالت تشــيع در دنياي امروز، تعاليم اسلام ، قرآن در اسلام ، ولايت و زعامت در اسلام و مجموعه رسائل است .