چکیده:
ﯾﮑﯽ از ﻋﻤﺪه ﺗﺮﯾﻦ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﻬﻢ در ﺗﺤﻮﻻت ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ و ﻓﮑﺮي ﺟﻬﺎن اﺳﻼم، ﻣﺴﺄﻟﻪ وﻗﻒ اﺳﺖ، ﺑﻪﻃﻮريﮐﻪ ﺗﻮﺳﻌﮥ ﺗﻤﺪن و ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن از ﺷﺮق اﺳﻼﻣﯽ- ﺷﺒﻪ ﻗﺎرة ﻫﻨﺪ، آﺳﯿﺎي ﻣﯿﺎﻧﻪ، اﯾﺮان و ﻋﺮاق و ﺷﺎم- ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺗﺎ ﻏﺮب اﺳﻼﻣﯽ- ﻣﺼﺮ و اﻧﺪﻟﺲ- ﺗﺎ ﺣﺪ زﯾﺎدي ﻣﺮﻫﻮن اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﻮده اﺳﺖ. اﻟﺒﺘﻪ اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺑﻪ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ ﺑﺴﺘﮕﯽ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ؛ از ﺟﻤﻠﻪ اﻫﺘﻤﺎم ﻋﻠﻤﺎ و ﺑﺰرﮔﺎن، ﺣﮑﺎم و ﺳﻼﻃﯿﻦ، ﮐﺎرﮔﺰاران ﺣﮑﻮﻣﺘﯽ، ﻣﺘﻤﻮﻻن و ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪان و ﺣﺘﯽ ﺷﻮق و رﻏﺒﺖ ﺳﺎﯾﺮ اﺻﻨﺎف و ﺟﻮاﻣﻊ؛ ﭼﺮا ﮐﻪ آﻧﺎن در ﭘﺮﺗﻮ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺘﻌﺎﻟﯽ و دﺳﺘﻮرات ﺳﺎزﻧﺪة ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ و ﺷﺮﯾﻌﺖ اﺳﻼﻣﯽ و ﺳﻨﺖ ﻧﺒﻮي )ص( ﺑﻪ ﻧﺘﺎﯾﺞ ﺧﻮﺑﯽ دﺳﺖ ﯾﺎﻓﺘﻪ و ﺑﯽﺷﮏ ﻓﺮﻫﻨﮓﺳﺎزي در اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻧﺘﯿﺠﻪﺑﺨﺶ ﺑﻮده اﺳﺖ از ﺟﻤﻠﻪ ﺷﻬﺮﻫﺎي اﯾﺮان ﮐﻪ در ﺗﺤﻮﻻت ﺑﻌﺪ از اﺳﻼم ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮑﯽ از ﻣﺮاﮐﺰ ﻣﻬﻢ ﺳﯿﺎﺳﯽ و در ﻋﺼﺮ دوﻟﺖﻫﺎي ﻣﻘﺘﺪري ﭼﻮن آل ﺑﻮﯾﻪ، ﺳﻼﺟﻘﻪ و ﺻﻔﻮي ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﭘﺎﯾﮕﺎه ﻣﻬﻢ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ و ﻣﺬﻫﺒﯽ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽﺷﺪه ، ﺷﻬﺮ اﺻﻔﻬﺎن ﺑﻮده اﺳﺖ. اﯾﻦ ﺷﻬﺮ در دوره ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ ﺻﻔﻮﯾﺎن در اﯾﺮان از ﻧﻈﺮ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻧﻬﺎد وﻗﻒ ﺑﻮﯾﮋه ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﻗﻮﻓﺎت ﻣﺮاﮐﺰ ﻋﻠﻤﯽ و ﻧﻬﺎدﻫﺎي آﻣﻮزﺷﯽ ﻧﻘﺶ ارزﻧﺪه اي اﯾﻔﺎ ﮐﺮده اﺳﺖ. ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﺮ آن اﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﺎ ﺗﮑﯿﻪ ﺑﺮ روش ﺗﻮﺻﯿﻔﯽ- ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ ﻣﯿﺰان ﺗﺄﺛﯿﺮﮔﺬاري و ﺗﺤﻮﻻﺗﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ واﺳﻄﮥ اﻫﺘﻤﺎم ﺑﻪ ﻧﻬﺎد وﻗﻒ و ﭘﺮداﺧﺘﻦ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺣﺮﮐﺖ ﻣﺘﻌﺎﻟﯽ از ﺳﻮي ﻃﺒﻘﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺟﺎﻣﻌﻪي ﻋﺼﺮ ﺻﻔﻮي ﺑﻮﯾﮋه ﺷﺎﻫﺎن ﻋﺼﺮ ﺻﻔﻮي و زﻧﺎن واﻗﻒ؛ ﻋﺎﯾﺪ ﻓﺮﻫﻨﮓ و آﻣﻮزش در اﺻﻔﻬﺎن آن دوره ﺷﺪه ر ا ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ و ارزﯾﺎﺑﯽ ﻗﺮار دﻫﺪ. ﻧﺘﺎﯾﺞ ﺣﺎﺻﻞ از اﯾﻦ ﺑﺮرﺳﯽ ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ﻫﻮﯾﺖ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ و ﻣﺬﻫﺒﯽ ﺷﻬﺮ اﺻﻔﻬﺎن در دوره ﺻﻔﻮي و ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺪارس و ﮐﺎﻧﻮنﻫﺎي ﻋﻠﻤﯽ و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺗﺎ ﺣﺪ ﺑﺴﯿﺎري ﻣﺮﻫﻮن ﻧﻘﺶ دوﻟﺘﻤﺮدان، ﺑﺰرﮔﺎن دﯾﻦ، ﺑﺎﻧﻮان واﻗﻒ و ﺳﺎﯾﺮ ﺗﻮده ﻫﺎي ﻣﺮدم ﺑﻮده اﺳﺖ.