چکیده:
کارکرد و جایگاه خواجگان در دولت هخامنشی
رضا بیگدلو[1]
مهران حیدری[2]
چکیده
خواجگان پسران اخته‌شده‌ای بودند که از روزگاران کهن با گسترش ساختار دربار و تعدد زوجات، در اندرونی و حرم‌سرای دربار شاهان و اشراف حضور داشتند. از منظر پیکرشناسی جنسیتی، خواجگان را می‌توان در جنسیت سومی طبقه‌بندی کرد که در جنس زنان و مردان قرار نمی‌گرفتند. در ایران باستان از پادشاهی مادها تا دوران ساسانی، شواهدی از حضور خواجگان در دربار شاهان و اندرونی اشراف وجود دارد. با این حال، عصر هخامنشی از منظر حضور و کارکردهای خواجگان ویژه است. نگارندگان این مقاله با رویکرد تاریخ‌نگاری فرودستان، بر آن بوده‌اند تا با روش تحلیل تاریخی نقش و کارکرد خواجگان در دولت هخامنشی را مورد واکاوی قرار دهند. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که خواجگان به عنوان یک قشر، در جامعۀ ایران عصر هخامنشی حضور داشتند. خواجگان خاصه در دربار شاه و شاهزادگان ایران عصر هخامنشی، نقش‌های متعددی چون نگهبان شاه و حرم‌سرا، خادمان خاندان شاهی، مدیر حرم‌سرا، ساماندهی برخی امور نظامی و اداری را برعهده داشتند. تعدادی از خواجگان درگیر اختلافات و گروه‌بندی‌ها و کشمکش‌های سیاسی شدند و برخی نیز بر روند کلی حیات سیاسی دولت هخامنشی تأثیرگذار بودند.
واژه‌های کلیدی: خواجگان، دولت هخامنشی، ایران، حرم‌سرا، دربار، فرودستان
[1]. استادیار تاریخ پژوهشگاه علوم انتظامی و مطالعات اجتماعی (نویسندۀ مسئول) bigdelor@gmail.com
[2]. کارشناس ارشد تاریخ ایران باستان، دانشگاه آزاد، واحد الکترونیک heidari1970@yahoo.com
At the end of the Sassanid period, Yazdgerd III (631-651 AD) left for Khorasan after his last efforts to preserve the kingdom's property. He intended to go to Konarng Toos, but the ruler of Toos rejected him, based on this reason that there is not enough space. Then, Yazdgerd left for Konarng Marv. Footprints still can be seen and also in the stories of Ferdowsi's Shahnameh mentions this event. The authors of this research with a descriptive-analytical approach have sought to answer the question that who were the side effects? What were their national and military positions? And in which geographical area of Iran did they rule? In order to answer these questions, the works of historians of the first centuries as well as contemporary historians were examined and analyzed, and it was found that the word Konarang means guardian of the shores, governor and lord of the earth. In the historical books, this word explain as an army and a country such as the king, the ruler, the frontier and the owner of the side, the commander and the general. Konarang implies heroism and justice, and the geographical area of their rule was most specific to the cities of Khorasan, such as Mearv, Nisa, Toos and the metropolis of Neishabour. They were the companions of famous Parthian and Sassanid families, and over time they took on a family and hereditary form and continued to live more or less in the first centuries of Islam.
خلاصه ماشینی:
خواجگان خاصـه در دربار شاه و شاهزادگان ایران عصر هخامنشی ، نقش های متعددی چون نگهبان شاه و حرم سرا، خادمان خاندان شاهی ، مدیر حرم سرا، ساماندهی برخی امور نظـامی و اداری را برعهده داشتند.
تحلیل و بازنمائی نقش و کارکرد خواجگان در حیات سیاسی و اجتمـاعی دولـت هخامنشی ، یکی از موضوعات مهم تاریخ نگاری فرودستان محسوب می شود؛ بنابراین ایـن مقاله به روش تحلیل تاریخی ، به این پرسش پاسخ می دهد که نقش و کارکرد خواجگان در دولت هخامنشی چه بوده است ؟ پیشینه ی پژوهش در باره ی وضعیت و کارکرد خواجه ها در ایران باستان ، بـه جـز چنـد نوشـته ی مختـصر و کوتاه ، کار مستقلی انجام نشده است .
یکـی از محققـانی کـه بـه صـورت تخصصی مسائل دربار و حرم سرا و تا حدودی خواجگان را بررسی کرده ، لوید لولین جونز (١٣٩٤) در کتاب شاه و دربار در ایران باستان است .
این پژوهش بر آن اسـت کـه بـا استفاده از مکتب تاریخ نگاری سـوبالترن ، چگـونگی بالیـدن خواجگـان از طبقـات پـایین اجتماع و نقش و تأثیرگذاری آنها را در بالاترین سطوح سیاسی و اجتماعی تحلیل کنـد و از این منظر نوآورانه است که به دنبال ارائه یک تحلیل جامع درباره ی خاستگاه ، کـارکرد و جایگاه خواجگان در دولت و دربار هخامنشی است .
از میان این خواجگان ، تعداد اندکی که امتیازهایی چون زیبایی ، آموزش و مهارت در امور داشتند، به عنوان خواجه ی مخصوص دربار انتخـاب و بقیـه بـه دربـار اشـراف و شاهزادگان وارد و بسیاری دیگر نیز در امور خدماتی و دیوانی مشغول به کار می شـدند.
(
, 
, 
)
