چکیده:
دو فهرست نگاری کهن شیعه، یعنی فهرست شیخ طوسی و فهرست نجاشی که مؤلفان آنها در دوره شکوفایی مکتب کلامی بغداد در این شهر میزیستهاند، اطلاعات ناب و دست اولی در مورد این مکتب عرضه کردهاند که با استخراج، دستهبندی و تحلیل آن میتوان نمایی کلی از این مدرسه کلامی ترسیم کرد. بر اساس دادههای نجاشی و شیخ طوسی 25 متکلم امامی از اواخر قرن سوم تا نیمه قرن پنجم در بغداد شناسایی گردید که تعداد 162 اثر کلامی در موضوعات کلامی تألیف کردهاند. در این میان بیشترین تألیفات در موضوع امامت با فراوانی 50 مورد است که با توجه به جایگاه این موضوع در اعتقادات امامیه و نیز فضای فکری متنوع بغداد قابل تبیین است. از حیث قالب نگارشهای کلامی، عمده این تألیفات با فراوانی 155 مورد به صورت تکنگاری عرضه شدهاند و آمار جامعنگاریهای کلامی اندک است. این اختلاف نیز ناشی از آن است که اساساً سنت جامعنگاری کلامی در دوره متأخر بغداد(عصر شیخ مفید به بعد) رواج یافته و تا پیش از آن مطرح نبوده است.