چکیده:
تحقیقات مقدماتی، اساس دعوی کیفری است؛ چون معمولا ماحصل تحقیقات مقدماتی مبنای صدور حکم قرار میگیرد. لذا حق استفاده از وکیل مدافع در این مرحله اهمیت فراوانی دارد. حق استفاده از وکیل در حقوق جزای ایران با محدودیتهایی روبرو است. قانون آیین دادرسی کیفری 1378 در زمینه حق استفاده متهم از وکیل مدافع و میزان دخالت وکیل در تحقیقات، محدودیتهای بیشتری داشت، اما با تصویب قانون آیین دادرسی کیفری سال 1392 تغییرات عمدهای در این زمینه ایجاد شد. از جمله این که برای اولین بار حق استفاده از وکیل تسخیری در مرحله تحقیقات مقدماتی برای متهم پیش بینی گردید. (تبصره 2 ماده 190) وکیل حتی در مرحله تحت نظر نیز میتواند متهم را همراهی کند و دفاعیات لازم را از وی بعمل آورد(ماده48). «سلب حق همراه داشتن وکیل و عدم تفهیم این حق به متهم به ترتیب موجب مجازات انتظامی درجه هشت و سه است »(تبصره 1 ماده 190) اما علیرغم پیشرفت ها، انتقادهایی بر قانون جدید وارد است. عدم پیش بینی حق داشتن وکیل معاضدتی در مرحله تحقیقات مقدماتی، اصل بر معتبر بودن تحقیقات حتی در صورت نقض حق استفاده متهم از وکیل(ماده 196) و گزینشی شدن وکلا در برخی دعاوی توسط قوه قضائیه (تبصره ماده48) از جمله انتقادات وارد بر این قانون است.
خلاصه ماشینی:
(تبصره 2 ماده 190) مطابق قانون جدید وکیل حتی در مرحله تحت نظر بودن متهم میتواند همراه وی بوده و دفاعیات لازم را از وی بعمل آورد و در مواقعی که مقام تحقیق حقی از متهم را نادیده میگیرد موضوع را به وی گوشزد کند(ماده48)، در تبصره 1 ماده 190 نیز تصریح شده که :«سلب حق همراه داشتن وكيل و عدم تفهيم اين حق به متهم به ترتيب موجب مجازات انتظامي درجه هشت و سه است .
به همین دلیل، صرف نظر از حق همراه داشتن وکیل در مرحله تحقیقات مقدماتی که از بنیادیترین حقوق دفاعی متهم به شمار میآید و در قانون اساسی و قوانین عادی همچون قانون آیین دادرسی کیفری نیز به رسمیت شناخته شده است، ضرورت آگاه کردن متهم از حق مزبور یکی از نوآوریهای قانون آیین دادرسی کیفری 1392 است که قانونگذار انجام این امر را علاوه بر مقامات قضایی، بر ضابطین داگستری هم الزام کرده است.
قانونی مشروع و عدالت محور است که ضمن به رسميت شناختن حقوق، تعدي کنندگان به این حقوق را نيز مشمول ضمانت اجراي کيفري و اقدامات بازداردنده قرار میدهد و بدین طریق آن حقوق و آزاديها را تضمين تبصره 2 ماده 190 قانون آیین دادرسی کیفری:«در جرائمی که مجازات آن سلب حیات یا حبس ابد است، چنانچه متهم اقدام به معرفی وکیل در مرحله تحقیقات مقدماتی ننماید، بازپرس برای وی وکیل تسخیری انتخاب میکند.