چکیده:
فقیهانِ امامیه با توجه به اهمیت و جایگاه تقیّه در نظام اندیشه شیعه، و تأکید و ترغیب فراوانِ شریعت نسبت به این نهاد دینی، در تبیینِ آثار آن اهتمام ورزیده؛ و به استنباطِ فقهی و ارائه دیدگاه در زمینه احکامِ تکلیفی و وضعی در رفتارهای تقیه ای پرداخته اند. در آثار فقهی، درباره حکم وضعی عبادات و معاملاتِ تقیه ای، مباحث متعدّد و دیدگاه های متفاوتی مطرح گردیده است؛ اما بنیان های عامِ آن نظریاتِ اجتهادی، به طورِ مستقل تبیین نشده است. به همین سبب، این نوشتار ضمنِ بازاندیشی انتقادی دیدگاه ها، به واکاوی و تحلیل مبانی و مستنداتِ حکم وضعی اعمال تقیه ای و بازپژوهی قلمرو آثار آن مبانی، در ساحتِ عبادات و معاملات- به معنای اعمّ- پرداخته است. در این جستار که با روشِ توصیفی- تحلیلی سامان یافته است، «ادلّه عامِ شرعی در اذن به امتثالِ تقیه ای»(روایاتِ تقیه)، «حدیث رفع»، «قاعده میسور» و «کشفِ امر به امتثال تقیه‌ای از طریق پیوستگی و انضمام اوامرِ عبادات با اوامرِ تقیه»، به عنوانِ مبانی حکم صحّت در اعمال تقیه ای پذیرفته گردیده است. بر اساسِ مبانی یادشده، به شرطِ صدق عرفی اضطرار و انطباقِ عنوان بر مقدار باقیمانده از عمل، حکم وضعی صحّت و آثارِ آن در عبادات و معاملاتِ انجام گرفته در شرایطِ تقیه جاری و مترتّب می شود. اثر صحّت در رفتارهای عبادی تقیه‌ای، اِجزاء و بسندگی عبادت و بی‌نیازی از اعاده یا قضا است؛ و در معاملاتِ تقیه ای نیز، ترتّبِ آثار مورد انتظار از عقود و ایقاعات را نتیجه می دهد.
Imami Jurists, due to the importance of prudential concealment (Taqiyah) in the Shiʻi thought system and to great emphasis of Islamic Shariʻa on this subject, have regarded in explaining its effects as greatly significant, taken to its legal (fiqhi) inference and presented view in the context of situational (Wadʻi) and obligational (Taklifi) rulings in prudential concealment Behavior. Various issues and views have been come up in the fiqhi works concerning situational ruling (Hukm Wadʻi) of worships and prudential concealment transactions. But general foundations of Ijtihadi views have not been independently explained. For this reason, while critically rethinking the opinions, this article analyzes the principles and documents of situational ruling of prudential concealment behavior and re-examines the effects of those principles in the field of worships and transactions. In this study, which is written in a descriptive-analytical method, the general legal proofs in permission to obey prudential concealment (Taqiyyah traditions), Hadith Rafʻ, Meysur principle and discovering the edict by prudential concealment obeying through connecting the worships edicts to prudential concealment ethics is accepted as the basics of judging the validity in obeying the prudential concealment. Based on mentioned basics, situational ruling of validity and its effects in worships and transactions performs in the condition of prudential concealment provided that urgency and conformity of the title would be customarily true about the remaining amount of action. The effect of validity of devotional-prudential concealment behaviors is that worship does not need to make it up or restore it and expected effects of unilateral obligations and contracts result in prudential concealment transactions.
خلاصه ماشینی:
مبانی عام حکم صحت در رفتار تقیه‌ای؛ واکاوی زمینه‌ها و تحلیل در ساحت عبادات و معاملات 1 محمدرضا منوچهری نائینی 2 محمد حکیم 3 چکیده فقیهان امامیه با توجه به اهمیت و جایگاه تقیّه در نظام اندیشۀ شیعه و تأکید و ترغیب فراوانِ شریعت نسبت‌به این نهاد دینی، در تبیین آثار آن اهتمام ورزیده‌‌اند و به استنباط فقهی و ارائۀ دیدگاه درزمینۀ احکام تکلیفی و وضعی در رفتارهای تقیه‌ای پرداخته‌اند.
در این جستار که با روش توصیفی ـ تحلیلی سامان یافته‌است، ادلۀ عام شرعی در اذن به امتثالِ تقیه‌ای (روایات تقیه)، حدیث رفع، قاعدۀ میسور و کشف امر به امتثال تقیه‌ای از طریق پیوستگی و انضمام اوامرِ عبادات با اوامرِ تقیه، به‌عنوان مبانی حکم صحت در اعمال تقیه‌ای پذیرفته شده‌است.
این مسائل ازجمله آثار و کارکردهای فقهی تقیه محسوب می‌شوند: برچیدگی تکالیف الزامی در حرمت و وجوب (انصاری، 1414ق، 74؛ خویی، 1418ق، 4/266)؛ رفع گناه و استحقاقِ عقابِ مترتب بر مخالفت با الزام‌های شرعی (انصاری، 1415ق، 2/478)؛ برچیدگی جزای حدی در مانند نطق تقیه‌ای تقیۀ خوفی: گونه‌ای از تقیه است که با انگیزه و هدف حفظ جان، مال یا آبروی مؤمنان، بزرگداشت دین و اعتلای کیان اسلام و مذهب تشریع شده‌است (روحانی، 1412ق، 11/411).
گروهی از فقیهان با محدودسازی قلمرو صحت در عبادات تقیه‌ای، به وجوب اعادۀ عمل پس از زوال تقيه و رفع شرایط اضطرار حکم می‌کنند (طوسی، 1387ق، 1/22؛ محقق حلی، 1408ق، 1/14؛ محقق حلی، 1407ق، 1/154)، زيرا تقیه حالتی موقت است (حسینی سیستانی، بی‌تا، 282) و عبادت تقيه‌اى مشروط به مقام ضرورت است و بايد ميزان و مقدار ضرورت در آن لحاظ شود و به همان میزان جايز باشد.
Qom: Dār al-Kitāb & Muʻassasat al-Imām al-Ṣādiq.
(
, 
, 
)
