چکیده:
پی‌ریزی علوم گوناگون در ادوار مختلف سبب شد تا ادبیات نیز تحت تاثیر آن قرار گیرد. در این راستا شعرا به کمک انواع علوم، مبانی خاصی را در تفهیم مضامین مورد نظر خویش به کار بردند. یکی از این مبانی، حساب جُمل و علم ریاضی بود که با پیشرفت علم ریاضی، به شیوه‌ای نو در بیان مقاصد مبدل شد. انوری از شاعرانی است که حساب جُمل و ریاضی را با ادبیات در هم آمیخت و مفاهیم خویش را در قالب مباحث مذکور بیان نمود. احاطه وی بر حساب جُمل و ریاضی سبب شد تا برای تفهیم بسیاری از ابیات، از مباحث بیان شده کمک گرفت تا مقصود شاعر را به خوبی دریابیم. همچنین وی خواسته‌ها و حتی تمجیدهای خود از ملوک عصرش را با حساب جُمل و ریاضی درهم‌آمیخته است که این امر باعث دشواری فهم بسیاری از ابیات وی شده است. در این پژوهش، ضمن شناسایی ابیاتی از دیوان انوری که موضوع علم ریاضی و حساب جُمل در آنها مطرح شده، به تحلیل مبانی علوم مذکور در اشعارش پرداخته، و با تفسیر هر یک از آنها، مفاهیم ابیات و مقصود شاعر را برای مخاطبان شرح نموده‌ایم.
The creation of various sciences in different times has led to the influence of literature. In this regard, the poets, using a variety of sciences, used certain basics to understand their subject matter. One of these foundations was the calculus of mathematics and mathematics that, with the advancement of mathematical science, turned into a new way of expressing intentions. Anvari is one of the poets who combine sentence and mathematical accounting with literature and express their concepts in the form of the discussed topics. His enumeration of mathematical and mathematical accounts led to the understanding of many issues in order to understand the poet's purpose well. He has also combined his wishes and even his admiration for his age with his calculus and mathematical calculus, which has made it difficult to understand many of his abilities In this research, while identifying verses from Anwari Divan in which the subject of mathematical science and arithmetic are discussed, we have analyzed the basics of the mentioned sciences in his poems, and by interpreting each of them, we have explained the meanings of the verses and the poet's intention to the audience.
خلاصه ماشینی:
(ک «٢٠» و«ف » ٨٠) و اگر عدد به دسـت آمـده را «١٠٠» در عدد «٣» ضرب کنیم ، عدد به دسـت آمـده «٣٠٠» خواهـد بـود کـه ایـن عـدد در جدول حساب جمل معـادل حـرف «ش » اسـت و اگـر حـرف «ش » را بـه حـروف «کـف » اضافه کنیم واژه «کفش » به دست میآید که با استفاده از این علـم ، معلـوم مـیشـود انـوری بااستفاده از حساب جمل از ممدوح خود «کفش » درخواست کرده است که جز با آگـاهی از علم حساب جُمل و ریاضی، این امر ممکن نخواهد بود.
نمونه دیگر از کاربرد علم ریاضی در دیوان انـوری ابیـات زیـر اسـت کـه شـاعر بـرای طول عمر ممدوح خویش ، از علم حساب جمل اینگونه بهره برده است : ای از بـرادرِ پـدر افــزون دوبـــار صــد وز تیـر آسـمــان بـتــازی چـهــار کــم بـفرست حـورزاده به حـکم دو سه سـیر با چنـبر مصـحـف و بیخی بدان بـه هـم بـادا بـقـای نــام تـو چـندان بـه روزگـار کاید برون ز صورت بـی دودویسـت کـم (شهیدی، ١٣٨٢: ٥٥٨) در توضیح ابیات فوق باید گفت ، منظور انوری از واژه «برادرِ پـدر» ، لفـظ «عمـو» اسـت که در عربی «عم » گفته میشود و در مصرع اول بیـت اول ، از لفـظ «دوبـار صـد» کـه همـان عدد «٢٠٠» است را مد نظر دارد و عدد «٢٠٠» در جـدول حسـاب جُمـل برابـر حـرف «ر» است .
(
, 
, 
)
