چکیده:
رویکرد تابآوری، برآیند توجه به پارادایم پایداری در حوزهی برنامهریزی در ابعاد و بخشهای متفاوت بهعنوان رهیافتی نوین، سایه در قامت سیاستهای محلی با رویکردی جهانی در توسعهی منطقهای دارد. بااینحال، مفهوم تابآوری طی سالهای گذشته بهعنوان رویکردی نوظهور در ادبیات برنامهریزی و مدیریت مخاطرات محیطی پدیدار گشته است. در این پژوهش با محوریت بعد برنامهریزی در تبیین تابآوری هدف اصلی آن، تشریح الگوی فضایی حاکم بر یک منطقه است؛ ازاینرو منطقهی کرانهی شرقی دریاچهی ارومیه (در قالب محدودههای سیاسی 8 شهرستان) بهعنوان منطقهی موردمطالعه انتخاب گردید. روش تحقیق مقالهی حاضر، تحلیلی و بهرهگیری از روشهای کمی GIS-مبنا و ابزارهای تحلیل فضایی و همچنین زمینآماری در سیستم اطلاعات جغرافیایی است. پس از ارائهی وضعیت تابآوری منطقهای در سه معیار تابآوری اجتماعی، زیرساختها و استحکام بنای ساختمانی در مناطق روستایی، درنهایت شاخص کلی تابآوری منطقهای (با استفاده از 19 معیار) ارائه شده است. در مرحلهی بعد، با استفاده از شاخص موران و تحلیل لکههای داغ الگوی فضایی وضعیت تابآوری مشخص شده است. یافتههای پژوهش نشان داد که الگوی توزیع طبقات شاخص تابآوری کلی با استفاده از آمارهی موران از نوع الگوی خوشهای است. مقدار شاخص موران در این تحلیل 282/0 است و ازآنجاییکه مقدار آن مثبت و نزدیک به یک است، لذا میتوان نتیجه گرفت که دادهها دارای خودهمبستگی فضایی هستند. همچنین با استناد به بالا بودن امتیاز استاندارد Z و بسیار پایین بودن مقدار P-value میتوان فرضیهی عدم وجود خودهمبستگی فضایی بین توزیع تابآوری در پهنهی موردمطالعه را رد نمود.
The resiliency approach has the potential to pay attention to the sustainability paradigm in the area of planning in different dimensions and sectors as a new shadow approach to local policies with a global approach to regional development. However, the concept of resilience has emerged over the past years as an emerging approach to environmental planning and management literature. In this research, with the focus of planning in the explanation of the resilience, the main objective is to describe the spatial pattern of study region. Therefore, the eastern part of Lake Urmia (in the form of political districts of 8 counties) was selected as the study area. The research method is analytical and utilizes quantitative GIS-based methods and spatial analysis tools as well as geospatial techniques. After presenting regional resilience status in three dimensions of social resilience, infrastructures and building strength in rural areas, finally the overall regional resilience index (using 19 criteria) were presented.The findings of this study showed that the distribution pattern of the general resonance index using Moran statistics is a cluster pattern type. The value of the Moran index in this analysis is 282/0 and since its value is positive and close to one, it can be concluded that the data have spatially correlated self-correlation. Also, based on the high standard Z score and the very small amount of P-value, it is possible to reject the hypothesis of the lack of self-correlation between the distributions of vibration in the studied area.
خلاصه ماشینی:
در این پژوهش با محوریت بعد برنامه ریزی در تبیین تاب آوری هدف اصلی آن ، تشریح الگوی فضایی حاکم بر یک منطقه است ؛ ازاین رو منطقه ی کرانه ی شرقی دریاچه ی ارومیه (در قالب محدوده های سیاسی ٨ شهرستان ) به عنوان منطقه ی موردمطالعه انتخاب گردید.
صورت گرفته است ؛ اما مهم ترین وجه تمایز مطالعه ی حاضر با نمونه های ذکرشده ی قبلی را میتوان در رویکرد ترکیبی و تلفیق نظریه ی برنامه ریزی و رویکرد تاب آوری به لحاظ بنیان های نظری تحقیق و همچنین کاربست تکنیک های تحلیل فضایی همانند شاخص موران ، تحلیل خوشه و لکه های داغ در بستر سیستم اطلاعات جغرافیایی از منظر روش شناسی حائز اهمیت دانست .
در این پژوهش نیز هدف اصلی آن ، شناخت الگوی فضایی حاکم بر ظرفیت تاب آوری منطقه ای با استفاده از شاخص های کمی و با استفاده از ابزارها و تکنیک های تحلیل فضایی و همچنین زمین آماری در بستر نرم افزار سیستم اطلاعات جغرافیایی است ؛ ازاین رو، روش شناسی کلی پژوهش حاضر تحلیلی و هدف آن میتواند کاربردی باشد.
به منظور عملیاتی کردن فرآیند سنجش تاب آوری در سیستم اطلاعات جغرافیایی رویکرد سنجش چند شاخصه ی GIS- مبنا انتخاب گردید، لذا این مرحله از تحقیق ، خود بر چند مرحله ی اصلی به شرح زیر تقسیم میشود: - انتخاب معیارهای مناسب (تشکیل ماتریس اولیه تصمیم گیری)؛ - تشکیل بانک اطلاعاتی در محیط GIS؛ - تبدیل لایه های وکتور به رستر با ابزار مناسب با توجه به ماهیت نوع داده ها؛ - نرمال سازی لایه ها (روش نرمال سازی داده ها با استفاده از روش فازی صورت گرفته است )؛ - وزن دهی به معیار و تهیه ی لایه های وزن دار (روش وزن دهی بر پایه روش تحلیل فرآیند سلسله مراتبی و در نرم افزار Expert Choice صورت گرفته است )؛ - تعیین شاخص کلی تاب آوری .