چکیده:
تقویم جلالی (یا ملکی) برای پژوهشگران ایرانی و غربی بهخوبی شناخته شده است. این تقویم به
دستور سلطان جلالالدین ملکشاه سلجوقی در قرن پنجم هجری در اصفهان ابداع شد. پس از مرگ
پزدگرد سوم (آخرین پادشاه سلسلة ساسانی) گاهشمار یزدگردی که تقویمی خورشیدی بود» بهتدریج
منسوخ شد و تقویم هجری جای آن را گرفت. با وجود این ایرانیها پس از ظهور اسلام هم ترجیح
میدادند از تقویمهای خورشیدی مختلف به جای تقویم هجری استفاده کنند. تفویم جلالی را باید
اوج چنین تلاشهایی دانست. مقالة حاضر به معمای تاریخ مبدا (سال مبدا) تقویم جلالی میپردازد.
نویسنده این مسئله را با رویکردی تاریخی بررسی و برای این پرسش پاسخی نو عرضه میکند.
خلاصه ماشینی:
مثلا ريا ۱۳۳۵ ربار ە مش اهي از اخترشناسان و مستشرقاني که بدون نظر گرفتن واقعيت هاي تاريخي، نظامهاي کبيسه گيري خود براي تقويم جلالي را معرفي کرده اند، بنگريد به تقي زاده (۱۹۳۹، ص ۱۱۳-۱۱۷) .
١ جدول ۱ تاريخ مبدأ تقويم جلالي در برخي زيج هاي مهم زير آمده و راههاي احتمـالي انتقـال دو تـاريخ مبـدأ هـم نشان داده شده است .
٣ اسم ملکي بيش تر در زيج هاي اسلامي گذشته استفاده شده و در منـابع بيزانسي به تناوب براي ارجاع به اين تقويم و حامياش (سلطان جلال الـدين ملکشـاهي سـلجوقي) آمده است .
قابل توجه ترين و قديميترين ادعا دربار ە چنين تناقضي در زيج سلطاني الغ بيگ (تـأليف در حـدود ۸۴۰ق) آمده است که در آن از منابع ناشناختۀ قبلي دو تاريخ مبدا متفاوت يافت مي شود: ۵ شـعبان ۴۶۸ هجري قمري (يکشنبه ) و ۱۰ رمضان ۴۷۱ هجري قمري (جمعه ) که روايـت دوم در زمـان او رايج بوده است .
با وجود اين ، به نظر ميرسـد که اخترشناسان بعدي چنين تبديلي را انجـام دادنـد و سـرانجام ايـن تـاريخ بـه عنـوان تـاريخ مبـدا گاهشماري جلالي در نسل بعدي زيج هاي فارسي ديده ميشود ( جدول ۱) .
زيج هـاي بعدي در سرزمين هاي شرقي اسلامي، که مستقيماً تحت تأثير زيج ايلخاني يا بعدتر با يـک واسـطه ً تحت تأثير زيج الغ بيگ بودند ( جدول ۱)، اغلب (جمعه ) ۱۰ رمضان ۴۷۱ هجـري را بـه عنـوان تاريخ مبدا غالب براي گاهشمار جلالي معرفي کردهاند ( تصوير ۲) .