چکیده:
باور به مهدی، یکی از اشتراکات فرقههای اسلامی است که البته این فرقهها در مصداق و جزئیات آن اختلافاتی با یکدیگر دارند. یکی از این موارد، مسئله «نام مهدی» است که در رخدادهای سدههای نخست اسلامی نقش داشته است. بنابراین، بازشناخت باور مسلمانان به موضوع نام مهدی در بازنمایی ریشهها و زمینههای حرکتهای سیاسی و اجتماعی در آن زمان ضروری خواهد بود؛ چنانکه بررسی تاریخی باور به نام مهدی با رویکردی تطوری به ارائه تحلیلهای واقعبینانه، از فرایند بسط اعتقاد اندیشه مهدی در جامعه اسلامی کمک میکند.
تحقیق حاضر با استفاده از منابع تاریخی، حدیثی و فرقهشناختی و بهرهمندی از تحلیل دادهها میکوشد تصویری روشن از فرایند باورمندی گروههای مختلف مسلمان به نام مهدی ارائه کند. گویا این موضوع در میان شیعیان و اهلسنت با رویکردهای متفاوتی همراه بوده است. در این میان، گروههای مختلف شیعه و ازجمله امامیه نیز تفاوتهای دیدگاهی با یکدیگر داشتهاند. حوادث سیاسی و میراث حدیثی پیامبر اسلام(ص) در مورد مشابهت اسمی مهدی با خودش نیز در پررنگ شدن برخی نامها همچون «محمد» نقش داشت.
Belief in the Mahdi is one of the commonalities of Islamic sects, but of course these sects differ from each other in its application and details. One of these cases is the issue of "the name of Mahdi", which played a role in the events of the first centuries of Islam. Therefore, it will be necessary to recognize the Muslim belief in the name of Mahdi to represent the roots and contexts of political and social movements at that time; as the historical study of the belief in the name of Mahdi with an evolutionary approach to provide realistic analysis, helps the process of expanding the belief of Mahdi's thought in Islamic society. Using historical, hadith and sectalogy sources and benefiting from data analysis, the present study tries to provide a clear picture of the belief process of different Muslim groups called Mahdi. It seems that this issue has been associated with different approaches among Shiites and Sunnis. In the meantime, different Shiite groups, including the Twelver Shiite, have also had differences of opinion. Moreover, political events and the hadith heritage of the Prophet of Islam (pbuh) regarding the nominal similarity of Mahdi with himself have played a role in highlighting some names such as "Mohammad".
خلاصه ماشینی:
سؤال اصلی این تحقیق آن است که آیا از ابتدا چنین باوری در اندیشه تمام مسلمانان به یکسان و به وضوح وجود داشته است و اگر جواب منفی است، باید به این پرسش، پاسخ داد که گروه های مختلم اسلامی در باورمندی به نام مهدی، چه فرایند و تطوری را تجربه کرده و احیانا با یکدیگر در این مسئله چه تفاوت هایی دارند؟ برای روشن تر شدن سیر تار یخی باورمندی مسلمانان به نام مهدی ،می توان بین اهل سنت و شیعیان تفکیک کرد؛ چنا نکه شیعیان امامی و غیر امامی م یتوانند جداگانه مورد بررسی قرار گیرند.
دسته دوم به آثاری مربوط است که به وجود نام مهدی در میان اه لسنت و یا شیعیان غیرامامی پردا خت ه و گاه به جنبه های تاریخی این موضوع هم توجه کرد هاند که می توان از مقاله «بازنمایی روایات صریح بخاری با یادکرد نام مهدی موعود در تار یخ الکبیر و بررسی سندی آن» )خانی ،1398: ص5-22( و کتاب «جنبش حسنیان: ماهیت فکری و تکاپوهای سیاسی» از محمدحسن الهی زاده و یا کتاب «عباسیان از بعثت تا خلافت» نگاشته محمد الله اکبری و همچنین مقاله «فرهنگ مهدویت در لقب های خلفای عباسی» )فاروق عمر ،1393: ص157- 184( یاد کرد.
در این زمان بود که اهمیت اسم در میان کیسانیه پررنگ شد و مشابهت در اسم و کنیه با پیامبر؟صل؟ ،به عنوان یکی از امتیازات مهدوی محمد بن حنفیه به شمار رفت) وداد قاضی، 1974: ص227(؛ هرچند گویی همین باور به صورتی یک دست در تمام جریان های کیسانیه دنبال نمی شد؛ زیرا گذشته از جریان های غالی، ادعای مهدویت برای ابوهاشم، یعنی عبدالله بن محمد بن حنفیه )م حدود 98( )نوبختی، 1404: ص31، 33-34؛ اشعری قمی، 1360: ص27 و مفید، 1413ش: ص297(؛ نیز در تضاد با باور به مشابهت اسمی مهدی با پیامبر؟صل؟ قرار داشت.