چکیده:
میرزا محمّد حسین بن میرزا محمّد شریفی شیرازی متخلّص به عالی از شاعران قرن سیزده، دورۀ قاجار و از خاندانهای معتبر شیراز است. دیوان اشعار برجای مانده از وی در بردارندۀ 2101 بیت، در قالب قصیده، قطعه، غزل و رباعی است. قالب مسلّط دیوان اشعار عالی غزل و سبکِ رایج در دیوانش بازگشت ادبی است. شعر عالی از ویژگیهای فکری قرن سیزده که به طور کلی در ادبیات فارسی رواج داشته، برخوردار است؛ وی همانگونه که در زبان، پیرو قدما بوده در طرح موضوع و مضمون نیز مقلّد ایشان بوده است و میتوان گفت که همچون معاصران خود به بازآفرینی مضامین و موضوعات قدما به زبان قدما مشغول بوده است؛ در قصایدش اندیشۀ ناصرخسرو؛ اخلاقیات، زهد، حکمت، پند و اندرز منعکس است و در غزلهایش از همان عشق و هجر مطرح شده از سوی حافظ و سعدی بار دیگر سخن میراند و اساساً عمدۀ درونمایۀ غزلهایش عشق و هجر است؛ همچنین مورد توّجه شاعری چون رهی معیّری بوده است. عالی از انواع موسیقی (بیرونی، کناری، درونی)، صنایع بدیعی و صورخیال در اشعارش بهره برده است تا شعری موزون و آهنگین و خیال انگیز و تاثیرگذار پدید آورد. شاعر، شیعه مذهبِ اثنی عشری و ارادتش به پیامبر و اهل بیت در اشعارش مشهود است. به استناد تذکرهها شاعر خوشنویس بوده و خود نیز به آن اشاره کرده است. این پژوهش ضمن بررسی ویژگیهای سبکی؛ اعم از زبانی، ادبی و بویژه فکریِ شاعر، مختصری به زندگینامه و تحلیل نسخۀ خطّی عالی نیز پرداخته است. روش بهکار رفته در مقاله، توصیفی- تحلیلی است.
خلاصه ماشینی:
در دورٔە بازگشت ادبی، قصیده سرایی و غزل سرایی مورد توجـه شاعران قرار داشت و از آنجایی که عالی شـیرازی از زمـرٔە شـاعران ایـن سـبک محسـوب میشود، ویژگیهای این سبک در اشعارش نمایان است .
پیشینۀ تحقیق با توجه به عدم تصحیح نسخۀ خطی دیوان میرزا محمدحسـین شـریفی(عالی شـیرازی)، بدیهی است سابقه ای در این زمینه وجود ندارد و این پژوهش برای نخستین بـار اسـت کـه صورت میپذیرد.
شایان ذکر است که نـام این شاعر و نمونه هایی از اشـعار وی در برخـی از تـذکره هـا و کتاب ها به چشم میخورد؛ برای نمونه میتوان به این موارد اشاره کرد: مرآة الفصاحه (داور، ١٣٧٣: ٣٩٨)، نگارســتان دارا (دنبلــی، ١٣٤٢: ج ١، ص ٢٣٩)، تــذکرٔە اختــر (گرجــی نــژاد تبریزی،١٣٤٣: ١٣٩)، تذکرٔە دلگشا (نواب شیرازی، ١٣٧١: ٦٤٣) فارسنامه ناصری (حسـینی فسـایی، ١٣٩٢: ٩٤٤)، مصـطبه خـراب (قاجـار، ١٣٤٤: ١٢٨) حدیق̛ة الشـعرا (دیـوان بیگـی شیرازی، ١٣٦٥: ١١٥٨)، فرهنگ سخنوران (خیام پور، ١٣٩٣: ٦١١)، ریحان̛ة الادب (مـدرس ، ١٢٣٦: ج ٤، ٨٥)، سفینة المحمود (قاجار، ١٣٤٦: ص ٥٤٨ــ٥٥٣)، مجمـع الفصـحا (هـدایت ، ١٣٨٢: ١٠٧٦)، دانشمندان و سخن سرایان فارس (رکن زاده ، ١٣٣٩: ج ٣، ٥٧٤ـ٥٧٧)، فهرست نسخ خطی ایـران (ناشـناس ، ١٣٩١: ج ١٥، ٥٦٩) و الذریعـه (آقـابزرگ تهرانـی، ١٣٩٠: ج ٩، .
عالی نیز از انواع این آرایۀ بدیعی در دیوان خود بهره برده است .