چکیده:
تلاش برای احیای آثار مکتوب گذشته امری ضروری است؛ زیرا حفظ فرهنگ و ادب هر جامعه در گرو حفظ آثاری است که در پویایی و استحکام فرهنگ آن جامعه سهم داشتهاند. آنچه از گنجینۀ میراث ادبی مکتوب ما در دسترس است اندک نیست؛ ولیکن با تمام کوششهایی که در جهت احیا و شناساندن این آثار صورت پذیرفته، شاعران و نویسندگان و آثاری که هنوز در گوشۀ انزوا قرار دارند، کم نیستند. یکی از نویسندگان توانا که در زاویۀ گمنامی قرار گرفته و در عصر خویش از نویسندگان برجسته بوده، محمدصادق بن محمدباقر قومشمی است که در دورۀ قاجار میزیسته و اثرش جزء آثار دورۀ بازگشت ادبی است. با توجه به اهمیت تاریخی و ادبی این اثر، نگارنده در این پژوهش بر آن است تا برای نخستین بار به معرفی نسخۀ خطی رسالۀ حدایق الانوار و بررسی و عناصر و مؤلفههای سبکی، بیان ویژگیهای زبانی، ارزش ادبی، دینی، عرفانی و تاریخی آن بپردازد. از حدایق الانوار دو نسخۀ خطی در کتابخانههای ایران موجود است. در این پژوهش، معرفی کتاب بر اساس قدیمیترین و کاملترین نسخه، که متعلق به کتابخانۀ ملی ایران است، انجام گرفته است.
خلاصه ماشینی:
ازاین رو هدف از تصحیح آثار ادبی و غیرادبی ایـن اسـت کـه از روی نسـخه هـای خطـی موجود، نسخۀ اصلی یا قریب به اصلِ یـک اثـر را بـه درسـتی مرتـب و مـدوّن کننـد و آن را به صورتی ارائه دهند تا خوانندٔە امروزی بتواند یقین و اطمینان حاصل کند که اگرچه اصل یک اثر را در دست ندارد، نسخه ای در اختیار دارد که مصنف و مؤلف آن ، آن را نوشته و تصـنیف کرده است (زرین کوب ، ١٣٧٧: ٢٥٩).
به دلیل اینکه تاکنون کتاب حدایق الانوار به صورت نسخۀ خطی باقی مانده است و بـه دور از دسترس پژوهشگران و ادب دوستان قرار دارد، تصـحیح ایـن نسـخه ، چـاپ آن و معرفـی نویسنده و نسخه های خطی وی و همچنین بررسی و برجستگیهای اثـر او از ضـرورت هـای پژوهش است .
نسخۀ خطی حـدایق الانـوار، رسـالۀ مفصّـلی اسـت در عرفـان و توحید با نثری ساده و مرسل که مؤلف آن محمدصادق بن محمدباقر، در فصل اول ، شرح حـال خودش را ذکر نموده و گفته که ابتدا در اصفهان و شیراز بوده و پس از آن به قم آمده و عاقبـت داخل سلسلۀ ذهبیه گردیده و پس از آن ، این کتاب را تألیف کرده است .
عنوان حدایق کتاب عبارت است از مقدمه ، شامل چهار فصل : فصـل اول در بیـان احـوال راقم ، فصل دوم در کیفیت علم و ادراک، فصل سوم در امـر بـه اسـتتار اسـرار و سـرّ آن ، فصـل چهارم در بیان معرفت الله .