چکیده:
زمینه و هدف: جمهوری آذربایجان مهمترین کشور منطقه قفقاز جنوبی است که علیرغم اشتراکات تاریخی، فرهنگی و مذهبی با ایران، مناسبات و روابط چندان مطلوبی با ایران ندارد. این مطالعه، به بررسی عوامل همگرایی و واگرایی بین این دو کشور پرداخته است.
روش: این پژوهش از نظر شیوه اجرا، اسنادی است و برای گردآوری اطلاعات آن از کتابها، مقالات و متون منتشر شده در اینترنت استفاده شده است.
یافتهها و نتایج: مطالعه نشان داد که اشتراکات تاریخی و فرهنگی، همجواری و عوامل ژئوپلیتیک و برخورداری از دین و مذهب مشترک، عوامل همگرایی ایران و آذربایجان و مناقشه دریای خزر، بحران قره باغ، حضور قدرتهای منطقهای و فرا منطقهای در آذربایجان و روابط نزدیک ایران با ارمنستان، تقویت پان ترکیسم و ادعای آذربایجان بزرگ، عوامل واگرایی روابط بین دو کشور ایران و آذربایجان را تشکیل دادهاند.
خلاصه ماشینی:
مجتهد زاده و همکاران (١٣٨٧)، در پژوهشي با عنوان «تحليـل و بررسـي همپوشـي سياسـت خــارجي جمهــوري اســلامي ايــران در تعامــل بــا جمهــوري آذربايجــان بــا واقعيت هــاي ژئوپليتيک »، سياست خـارجي ايـران در قبـال جمهـوري آذربايجـان را بـر اسـاس برخـي از مهم ترين واقعيت هاي ژئوپليتيک و جغرافيايي موجود بين دو کشور، بررسي و نقد کرده انـد و درنهايت به ايـن نتيجـه رسـيده اند کـه سياسـت عـدم سـازش جمهـوري آذربايجـان و تـا حدودي عدم استراتژي مدون و هدفمند از طرف جمهوري اسلامي ايران باعث شـده اسـت تـا واقعيت هـاي ژئوپليتيـک و جغرافيـايي مثبـت و پيونددهنـده ، نظيـر همسـايگي، اشـتراک مذهبي، تجانس جمعيتي، منافع مشترک، وابستگيهاي جغرافيايي و ژئوپليتيک و اشتراکات فرهنگي و تاريخي و...
همچنـين يافته هاي تحقيق نشان ميدهد که هرچند اين مسئله تا حدودي از طـرف ايـران بـا توجـه بـه مواضع تند ناسيوناليستي و پافشاري بر سياسـت عـدم سـازش از سـوي آذريهـا قابـل درک ميباشـد، امــا جمهـوري آذربايجــان در مــورد اسـتراتژي سياســت خـارجي خــود در قبــال جمهوري اسلامي ايران ، هيچ دليل منطقي و واقع بينانه اي که بتوان سياست عدم سازش ايـن جمهوري را بر اساس آن قابل توجيه کرد، تاکنون ارائه نکرده است .
جمهـوري اسـلامي ايران همواره بر اين نکته تأکيد داشته که با تمام کشورهاي منطقـه چـه مسـلمان و چـه غيـر مسلمان بايـد روابـط و مناسـبات متعـادل و يکسـاني داشـته باشـد و بـا ايـن نيـت از خواسـته جمهوري آذربايجان امتناع ورزيده است که متأسفانه اين اقدام اين شائبه را در ميـان دولـت مردان و مـردم آذربايجـان بـه وجـود آورده اسـت کـه ايـران از مواضـع ارمنسـتان حمايـت ميکند.