چکیده:
استانهای مرزی نقش بسیار مهمی در توسعه و برقراری امنیت کشور دارند؛ بهطوریکه هم در بخش صادرات و واردات در گلوگاههای مرزی اهمیت بسزایی داشته و هم در دفاع از تهدیدات بیرونی بهمثابه سپری برای کل کشور عمل میکنند. دراینبین نواحی روستایی بهعنوان کوچکترین سلولهای فضای سرزمینی در استحکامبخشی به نقش و ماهیت استانهای مرزی بسیار مهم هستند. بررسی وضعیت توسعهیافتگی و شناسایی الگوی توسعه در بین استانهای مرزی کمک میکند تا مسئولان و دولتمردان به مسائل اصلی نواحی روستایی استانهای مرزی پی برده و در راستای بهبود شاخصهای توسعهیافتگی گام بردارند. هدف اصلی پژوهش حاضر شناسایی الگوی فضایی توسعهیافتگی روستایی استانهای مرزی است، بر این اساس در پژوهش حاضر به رتبهبندی و تحلیل فضایی استانهای مرزی کشور بر اساس 20 شاخص اصلی توسعه روستایی پرداختهشده است. روش پژوهش توصیفی – تحلیلی بوده و دادههای موردنیاز از مرکز آمار جمعآوریشده است. ابزار و روش بکار گرفته برای تحلیل دادهها شامل نرمافزارهای اکسل و جیآیاس و همچنین روش فازی و تحلیل لکههای داغ بوده است. نتایج پژوهش نشان میدهد که استانهای مرزی بر اساس شاخصهای 20 گانه دارای وضعیت متفاوتی هستند و به ترتیب نواحی روستایی استان ایلام (709534/0) و هرمزگان (132092/0) دارای رتبههای اول و آخر بودهاند. همچنین نتایج نشان داد که نواحی روستایی بر اساس شاخصهای بکار گرفتهشده، واقع در استانهای شمال غرب کشور وضعیت بهتری نسبت به روستاهای واقع در استانهای جنوب و جنوب شرق کشور دارند. درنهایت با توجه به یافتههای تحقیق، پیشنهاد میشود تا عدالت فضایی بین نواحی روستایی استانهای مرزی برقرار شود و توسعه نواحی روستایی استانهای جنوبی و جنوب شرق کشور، علیالخصوص سیستان و بلوچستان در اولویت توسعه استانهای مرزی کشور قرار گیرد.
Border provinces have an essential role in the development and security of the country; as they
are important both in the field of export and import in the border bottlenecks and in defense of
external threats, they act as a shield for the whole country. Meanwhile, rural areas, as the
smallest cells of the territorial space, are essential in strengthening the role and nature of border
provinces. Examining the development situation and identifying the development pattern among
the border provinces will help the officials and governors to understand the main issues of the
rural areas of the border provinces and take steps to improve the indicators of development. The
main purpose of this study is to identify the spatial pattern of rural development of border
provinces. Accordingly, the present study has ranked and spatial analysis of border provinces
based on 20 main indicators of rural development. The research method is descriptive-analytical
and the required data has been collected from the Statistics Center. The tools and methods used
for data analysis included Excel and GIS software as well as fuzzy methods and hot spot
analysis. The results show that the border provinces have different situation based on 20
indicators and the rural areas of Ilam province (0. 709534) and Hormozgan (0. 132092) have the
first and last ranks, respectively. The results also showed that rural areas based on the indicators
used, located in the northwestern provinces of the country have a better situation than villages
located in the southern and southeastern provinces of the country. Finally, according to the
research findings, it is suggested that spatial justice be established between rural areas of border
provinces and the development of rural areas of southern and southeastern provinces, especially
Sistan and Baluchestan, be a priority for the development of border provinces
خلاصه ماشینی:
هدف اصلي پژوهش حاضـر شناسايي الگوي فضايي توسعه يافتگي روستايي استان هاي مرزي اسـت ، بـر ايـن اسـاس در پـژوهش حاضـر بـه رتبه بندي و تحليل فضايي استان هاي مرزي کشور بر اساس ٢٠ شاخص اصلي توسعه روستايي پرداخته شده است .
در ايران نيز يکي از ويژگيهاي بـارز توسـعه فضايي، وجود نابرابري هاي منطقه اي و عدم تعادل و توازن منطقه اي هست ، اين عدم تعادل و شکاف بين منـاطق کـه از موانع رشد و توسعه مناطق به شمار مي رود، همراه با گسترش شهرنشيني و افزايش تعداد شهرها و شکل گيري نظـام بـه شکل گيري نظام شهري ناکارآمد و ازهم گسيخته اي منجر شده که از مشخصه هاي اصلي آن نخست شـهري (کلان شـهر تهران ) در سطح ملي و وجود چند شهر بزرگ در برخي از مناطق و تعدادي بسيار زيادي از شهرهاي کوچک و روستاها در کشور هست (پادروندي،١٣٩٢: ٩٢-٩٠).
براي اين منظور از داده هاي ثانويه استفاده شـده و در پـي رتبه بنـدي استان هاي مرزي بر اساس شاخص هاي توسعه روستايي و شناسايي الگوي توسعه يافتگي در بين ١٦ استان مـرزي کشـور است .
بنابراين پژوهش حاضر از ديدگاه جغرافيايي و نظام متعادل سرزميني به توسعه روستايي مناطق مـرزي ميپـردازد و نقطه تمايز اين پژوهش با ساير پژوهش هاي ديگر اين است که به شناسايي نواحي کمتـر توسـعه يافته روسـتايي در بـين همه استان هاي کشور ميپردازد و الگوي فضايي توسعه يافتگي را در مناطق پيراموني جهت رفع نابرابري فضايي شناسايي ميکند.
اين شاخص ها نشان دهنده توسعه اقتصادي، اجتماعي و خدمات رفاهي نواحي روستايي استان هاي مرزي کشور است .