چکیده:
در پژوهش حاضر با بررسی صرف افعال در زمان های سه گانه در گویش قاینی برآنیم تا وجود یا عدم وجود واژه بست های فاعلی و مفعولی کنایی در این گویش مشخص شود. ساخت ارگتیو از جمله ویژگی هایی است که هنوز در برخی از گویش های ایرانی (مانند کرمانجی، تالشی، تاتی، بلوچی و ...) باقی مانده است. در حالی که در برخی دیگر(مانند فارسی معاصر،کردی مرکزی و جنوبی، لری، مازندرانی،گیلکی و...) از بین رفته و جای خود را به انواع نظام های حالت‌دهی دیگر از جمله فاعلی- مفعولی داده است. گردآوری داده های زبانی این پژوهش، به صورت میدانی و کتابخانه ای، در شهرستان قاین صورت گرفته است. قاین از جمله شهرستان های خراسان جنوبی است و در حد فاصل 33 تا 34 درجه عرض شمالی و 38 تا 60 درجه طول شرقی واقع شده است. تحلیل داده های این پژوهش نشان داد که گویش قاینی که از گویش های ایرانی شرقی است، یک ویژگی را نشان می د‌هد که به نظر، نوعی ساخت شبه ارگتیو یا کنایی را از دورۀ میانه تاکنون حفظ نموده است.
This study aims to investigate verbs inflection in Ghaen dialect, and doing the same, examines the existence of ergative-absulatlive case marking system in this dialect. The ergative structure is one of the features that has survived in some Iranian dialects (such as Kermanji, Taleshi, Tati, Baluchi, etc.) while in others (such as Contemporary Farsi, Central and Southern Kurds, Lori, Mazandaran, Gilaki, etc.), they have lost their role and replaced it with other types of case-marking systems, including nominative-accusative. The research data collection was conducted in the field and in the library method in the city of Ghaen which is located in the southern Khorasan between 33 to 34 degrees north latitude and 38 to 60 degrees east longitude. The data analysis showed that this dialect as one of the Iranian north – eastern ones preserved a feature of semi-ergativity from middle era up to now.
خلاصه ماشینی:
ارگتيـو مفعـولي نيـز حالتي است که فاعل جملۀ متعدي براي گرفتن حالت به انتهاي فعل حرکت ميکند و به صورت ضمير متصل ظاهر ميشود، مفعول نيز به صورت يک واژه بست بعد از فاعل ظاهر ميشود (sov ←vso ).
٢. بررسي ساخت ارگتيو در گويش قايني ارگتيو حالتي نحوي مربوط به فاعل فعل هاي متعدي است که در آن ، عامل بـه شـکل غيـر فـاعلي و مفعول به شکل فاعلي ظاهر ميشود.
ماضي ساد ە فعل بازستاندن در ساخت ارگتيو مفعولي (به تصویر صفحه رجوع شود) در جدول فوق و نيز در جداول بعدي ، وند /de/ در همۀ مـوارد، نقـش مفعـولي دارد و قبـل از آن نيـز وندهاي /om/ براي اول شخص مفرد ، /i/ براي دوم شخص مفردو /e/ براي سوم شـخص مفـرد بـا نقش فاعل به کار مي رود( قابل ذکر است که در سوم شخص مفرد تکواژ پس از وند فاعلي وند /de/ مفعولي به کار نمي رود).
آيند ە فعل بازستاندن در ساخت ارگتيو مفعولي (به تصویر صفحه رجوع شود) در جدول بالا، واژه بست هاي مفعولي مربوط به ساخت ارگتيو مفعولي در فارسي محـاوره اي /̌eS/ و در گويش قايني براي همۀ صيغه ها واژه بست /de/ است .
در گويش قـايني، مفعـول حـذف شـده بـا واژه بست هاي /e/ در کنار ميانوند /-y-/ در ماضي نقلي، /e/ در ماضي استمراري، ماضـي بعيـد، آينده با فاعل سوم شخص مفرد و /de/ در ساير صيغه ها و ساير اشخاص ظاهر شـده و مفعـول (اسـم شيء مفرد يا ضمير آن ) را که از جمله حذف شده است ، نشان دار ميکند.
(
, 
, 
)
