چکیده:
بی گمان اساسیترین شرط انجام هر گونه امور فردی از جمله کار، عبادت، مسافرت و ... سلامت جسمی و روانی فرد است. گاه در اثر بیاحتیاطی، گاهی به صورت ناخواسته و یا هم در برخی موارد با غالب گشتن امراض سخت و بیماریهای لاعلاج گوناگون، سلامت جسم و حتی عقل افراد در خطر افتاده و فرد را از انجام امور و فرایض شخصی و عبادی باز میدارد. یکی از احکام واجب بر افراد مسلمان متمکن فریضه حج میباشد. در این خصوص یک سلسله مباحث فقهی و حقوقی در ارتباط با اعمال این شخص مطرح خواهد شد که نیازمند بررسی دقیق از متون فقهی و نظر فقهای اسلامی و امامیه است. به طور کلی اینکه فقها بیان نمودهاند در خصوص حج اینکه کسی به خاطر بیماری یا ترس از دشمن، شخصاً نتواند در حج شرکت کند، واجب است نایبی بگیرد. در این سخن شکی نیست، اما مسأله این است که ناتوانی و غالب شدن امراض لاعلاج و غیره چگونه اثبات میشود. از میان روایات و سخنان فقها اینگونه استنباط گشت که در برخی حالات ناتوانی فرد مشخص است و در برخی موارد نیز افراد متخصص و آگاه به امور میتوانند صلاحیت و یا عدم صلاحیت جسمانی فرد برای مورادی از جمله حج را تشخیص دهند. در این حالت است که فرد میتواند نایبی را برای خود برگزیند. همچنین نایب نیز در این حالت باید اوصاف و شرایطی را مرعی دارد. نیابت از دونفر در یک سال جایز نیست؛ اما این قاعده دو استثنا دارد: اول نیابت در حج و دوم پیش آمدن شرایط قهری. نتیجه اینکه در حالتی که فرد عاجز باشد، نیابت در ابعاض حج از جانب وی مجزی است. اما اگر بعد از به پایان رسیدن فریضه حج چیزی از اجرت باقی مانده باشد، برای خود نایب است. و اگر اجرت برای تکمیل حج کم باشد، تکمیل آن بر منوبعنه واجب نیست، مگر اینکه در قرارداد به آن اشاره شده باشد.
خلاصه ماشینی:
و التهذيب روايت ميکند از ابن ابي عمير، از ابن ابي حمزه، و حسين بن يحيي، از ابي عبد الله عليه السلام دربارهي مردي که به مرد ديگر مالي داده تا از جانب او حج به جا آورد سپس آن مرد مرده است ؟ امام فرمود: اگر در منزلش قبل از آن که خارج شود مرده باشد برايش مجزي نيست ، و اگر در راه مرده باشد برايش مجزي است » تمامي اخبار همان گونه که مشاهده کرديد دلالت دارد بر عدم اشتراط احرام چه رسد به دخول به حرم بلکه دلالت دارد بر اشتراط خارج شدن نايب از منزل و در راه بودن او براي مجزي بودن حج و اما آن چه که التهذيب روايت کرده است «از عمار ساباطي، از ابي عبد الله عليه السلام دربارهي مردي که از ديگري حج به جا ميآورد و در راه ميميرد، امام فرمود: اجرش با خداوند است و لکن وصيت ميکند اگر توانست مردي با مرکبش براند و آذوقه اش را بخورد، اين کار را انجام دهد» سپس با وجود شاذ بودن اخبار عمار و عمل نکردن فقها به اخباري که فقط عمار روايت کرده است روايت مجمل نيز هست و مراد از آن معلوم نيست .
با توجه به بررسي انجام شده در ميان آراء فقها در مورد اين مسأله اين چنين به دست ميآيد که نظر اکثر فقها اين است که در صورتي که نايب قبل از احرام بميرد حج براي وي و منوب عنه مجزي نيست و اما به نسبت مسافتي که پيموده است مستحق اجرت ميباشد.