تحلیل ساختار فیزیکی و تصویر ذهنی موثر در شکل‌گیری هویت مکان فضای خیابانی آبرسان شهر تبریز مقاله

هویت مکان ترکیبی از سه ضلع «مکان به مثابه محیط مادی»، «مکان به مثابه فضامندی اجتماعی»، و «مکان به مثابه تفاوت تجربی و روانی افراد از فضا» است، نوشتار پیش رو کوشیده است که در تبیین هویت مکان فضای خیابانی از منظر پوزیتیویستی و پدیدارشناختی بر مولفه نخست آن یعنی فضا به مثابه محیط مادی که خود آفریننده تعامل اجتماعی و شناخت فضایی است را از منظر جین جیکوبز و کوین لینچ دو تن از متفکران برجسته شهری این مهم را مورد واکاوی و تحلیل قرار دهد. در راستای این هدف، پژوهش حاضر در پی شناخت میزان تاثیرات مستقیم و غیرمستقیم مولفه‌های مختلف فیزیکی و ذهنی هویت مکان در متن فضای خیابانی آبرسان تبریز مورد مطالعه قرار گرفت. بدین منظور، در ابتدا به تاثیر فرم فضایی از طریق ویژگی کاربری‌های بزرگ مقیاس، تنوع و اختلاط کاربری‌ها، ویژگی‌های بافت شهری منطقه(میزان تراکم مسکونی و جمعیتی)، تعداد طبقات ساختمان‌ها، دانه‌بندی قطعات ساختمانی، امکان نفوذپذیری در بین ساختمان‌ها، امکان دسترسی آسان به فضای عمومی از فضای خیابانی آبرسان، مورد تحلیل قرار گرفت. برای تحلیل این مولفه‌ها، از روش توصیفی ـ تحلیلی و همبستگی و بر مبنای مدل‌های تابع فاصله اقلیدسی، شبکه‌های عصبی، و آمار فضایی در محیط ArcGIS استفاده گردید. همچنین برای بررسی میزان تأثیر مولفه‌های کالبدی خیابان بر هویت مکان، داده‌های میدانی از طریق پرسشنامه گردآوری و سپس با استفاده از مدل رگرسیون چندمتغیره خطی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. نتایج بررسی و تجزیه و تحلیل نقشه‌ها نشان می‌دهد که خیابان آبرسان تبریز دارای ویژگیهای کالبدی باکیفیت و قابل قبول است که می‌بایست در تحقیقات برنامه‌ریزی و مدیریت شهری مورد توجه عمیق قرار گیرد؛ بدین معنا که نقشه‌ها نشان دادند که ویژگی‌های کالبدی و فضایی خیابان آبرسان تبریز می‌توانند به عنوان عوامل ایجاد و توسعه هویت مکان نسبت معناداری در تحلیل فضایی در خود بازنمایی می‌کنند؛ همچنین نتیجه مدل رگرسیون چندگانه نشان داد که مؤلفه‌های کالبدی با ضریب تعیین 78 درصد، نقش زیادی در توسعه هویت مکان خیابان آبرسان تبریز ایفا می‌کند. از این بین، متغیر تصویر ذهنی و خوانایی با ضریب بتای 45 درصد، بیشترین تأثیر مثبت را در شکل‌گیری هویت مکان دارد.

If we classify place identity under the categories of "place as a material environment", "place as a social space", and "place as an experiential and psychological difference of people from space", the present article has tried to explain place identity of street space from a positivist and phenomenological perspective toward its first component, “space as a material environment”, which is in turn the creator of social interaction and spatial cognition, as referred to by Jane Jacobs and Kevin Lynch. In line with this goal, the present research is an attempt to identify the direct and indirect effects of various physical and mental components of place identity on the context of Tabriz Abresan Street space. For this purpose, using the theories of Jane Jacobs and Kevin Lynch, two prominent urban thinkers, first the effect of spatial form on the characteristics of large-scale land uses, diverse and mixed land uses, the characteristics of the urban fabric of the region (population density and Net Residential Density (NRD)), number of building floors, graining of building parcels, possibility of permeability between buildings, ease of access to public space, and proximity was studied according to the characteristics of adjacent uses in street space from the point of view of Jane Jacobs. In addition, the map of people's mental image was drawn according to the point of view of Kevin Lynch and based on the interview conducted with ten informed users of the street space of Abresan Area. To analyze these components in the street space of the Abresan Area of Tabriz, models of Euclidean distance function, neural networks, and spatial statistics in ArcGIS Software environment were used. To draw a mental image map, ten non-specialist users aware of the space were interviewed. The results showed that considering physical and mental dimensions from the perspective of positivist and phenomenological geography provides the basic basis for a broader qualitative analysis of the causes of attractiveness, high social value in people's minds and the overall identity of street spaces. Basically, to draw the scientific boundaries of geography, knowledge of these matters will provide a strong theoretical basis for the next steps of representing the place identity in public spaces of cities, implying that quantitative geography along with qualitative geography give a more comprehensive analysis of place identity.