چکیده:
کَشف الصَّلْصَلة عن وَصف الزَلزَلة سیوطی جامعترین کتابی است که در فرهنگ اسلامی درباره زلزله نگاشته شده است. در این مقاله تبیین سیوطی از این پدیده طبیعی و گزارشهای وی از زلزلههای دورۀ اسلامی بررسی شده است. این کتاب گردآوردهای است از هر آنچه دانشوران مسلمان پیش از وی از محدثان و مفسران گرفته تا مورخان درباره زلزله گفته و نوشتهاند. در این کتاب هم به علل و اسباب زلزله پرداخته شده و هم سیاههای سالشمار از زلزلههای رخداده در دوره اسلامی به دست داده شده است. تبیین سیوطی از زلزله، نه تبیینی علمی و طبیعی بلکه تبیینی دینی و فراطبیعی است. وی با ارجاع به منابع روایی وتفسیری حقیقت و منشاء زلزله را در انگارۀ کوه قاف میجوید، انگارهای که ریشههای اساطیری پیشااسلامی داشت و نزد مسلمانان دورۀ میانه جامهای دینی و اسلامی به خود گرفت. سیوطی سببب زلزله را هم با استناد به روایاتی از صدر اسلام، ناشی از اعمال و رفتارهای ناروا و ناشایست بندگان میداند. سیاهۀ سالشمار سیوطی از زلزلههای روی داده در دوران پس از اسلام دربردارنده دادههایی از شمار و شدت زلزلهها و پیامدهای انسانی، اجتماعی و طبیعی آن است که میتواند دست مایۀ مطالعات تاریخ اجتماعی مسلمانان در دورۀ میانه باشد.
“Kashf Al-Salsala‘An Wasf Al-Zalzala” by Al-Suyuti (d. 911 A.H.) is the most comprehensive book written about the earthquake in Islamic culture. In this article, Suyuti's explanation of this natural phenomenon and his reports on earthquakes of the Islamic period are examined. This book is a collection of everything that Muslim scholars before him, from narrators and commentators to historians, have said and written about earthquakes. In this book, both the causes of earthquakes and an annual list of earthquakes that occurred in the Islamic era are discussed. Suyuti's explanation of the earthquake is not a scientific and natural explanation but a religious and supernatural explanation. Referring to narrative and interpretive sources, he seeks the truth and the origin of the earthquake in the image of Qaf Mountain, an idea that had pre-Islamic mythological roots and took on a religious and Islamic dress among the Medieval Muslims. Suyuti also considers the cause of the earthquake to be the result of the wrong and improper actions and behaviors of the servants, citing narrations from the beginning of Islam. The Suyuti chronological list of earthquakes that occurred in the post-Islamic period contains data on the number and severity of earthquakes and their human, social, and natural consequences, which can be used to study the social history of Medieval Muslims.
خلاصه ماشینی:
پژوهش نامۀ انتقادی متون و برنامه های علوم انسانی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی ماه نامة علمي (مقالة علمی ـ پژوهشي)، سال 21، شمارة 12، اسفند 1400، 409 - 422 توصیف و تبیین زلزله نزد مسلمانان: بررسی کتاب كَشف الصَّلْصَلة عن وصف الزلزلة میرحمید هاشمی لشنلو 1 آرش موسوی 2 چكيده كَشف الصَّلْصَلة عن وصف الزلزلة سیوطی جامع ترین کتابی است که در فرهنگ اسلامی دربارة زلزله نگاشته شده است.
حبیب بُرجیان در مقاله ای سودمند و پُرمایه با عنوان «زمین لرزه در پندار و اندیشة ایرانی» 44 ، به بازتاب زلزله در آثار و فرهنگ ایرانی پیش و پس از اسلام پرداخته و در ضمن بحث، به تأثیرات دیگران، مثلاً تأثیر آثار و اندیشه های ارسطو دربارۀ زلزله در آثار دانشوران ایرانی و مسلمان چون ابن سینا نیز اشاره کرده است.
هم چنین نگار نادری در مدخل «زلزله» در دانش نامة جهان اسلام 46 ، ضمن ارائۀ گزارشی مفید و مستند از دیدگاه های دانشوران مسلمان دربارۀ زلزله، به درستی به فضل تقدم سیوطی در تهیۀ فهرست زلزله ها در سرزمین های اسلامی اشاره کرده و قاعدتاً به اقتضای مقالۀ دانش نامه ای، به تحلیل و ارزیابی محتوای این کتاب نپرداخته است.
این دو تبیین دربارة علل و عوامل وقوع زلزله در سرتاسر دورۀ میانه در آثار اسلامی تکرار شده و برخی از دانشوران مسلمان حتی دست به مقایسۀ این دو تبیین زده و حکم به درستی یکی و نادرستی دیگری داده اند، ازجمله مولانا جلال الدین بلخی در دفتر چهارم مثنوی معنوی (مولوی 1939: 498)، در ضمن داستان دیدار ذوالقرنین از کوه قاف و گفت وگوی وی با این کوه را آورده و درپایان، با پذیرش نظریة رابطۀ کوه قاف با پیدایش زلزله و با طعنه به مدافعان نظریة ارسطو، چنین نتیجه گرفته است: «نزد آن کس که نداند عقلش این/ زلزله هست از بخارات زمین».