چکیده:
امروزه موضوع زیبایی دچار بحران هویت و فقدان مبانی نظری مدون است و اصولی که برخاسته از مبانی اعتقادی اسلام و عرفان اسلامی –بهعنوان مهمترین منبع زیباییشناسی در اسلام- باشد، وجودندارد. خاستگاه زیبایی و معیارهای داوری زیبایی شناسانه، همواره محل چالش و اختلافنظر پژوهشگران بوده، اما از میان رویکردهای مختلف، همواره دو دیدگاه متقابل وجود دارند که نگاه اول دلیل زیباییِ موجودات را در ریشههای معنایی کاوشمیکند و گروه دوم، ادراکِ انسان (بهعنوان سوژه) از اثر (بهعنوان اُبژه) را عامل تجربه امرِ زیبا میداند. بهنظرمیرسد رویکردهای اول بر مفهوم تجلی استوارند و رویکردهای دوم بر مفهوم ادراک. از هرکدام از این دو رویکرد، سه بستر مطالعاتی انتخابشده که عبارتند از: «زیبایی قبل و بعد از مدرن»، «زیبایی متعالی و محسوس» و «زیبایی نزد سنتگرایان و واقعگرایان (در زیباییشناسی اسلامی)». بنابراین در این تحقیق ابتدا دو مفهوم تجلی و ادراک بهعنوان مفاهیم محوری و پس از آن رویکردهای دوگانه فوق مورد بررسی و تدقیق قرارگرفتند. معیارهای این سه گرایش دوگانه، استخراجشد و در پایان با مقایسه آنها نتایج موردنظر بهدستآمد. روش تحقیق از نظرِ هدف کاربردی و از حیثِ راهبرد در دستة تحقیقاتِ توصیفی- تحلیلی قرارمیگیرد. پژوهش در حوزه نظری و با مطالعات کتابخانهای و با ابزار فیشبرداری، انجامشد و نتایج با روش استدلال قیاسی بهدستآمد.
In the modern age, the aesthetics subject, has become involved the identity crisis and lack of codified theoretical basis. There are no principles arising from Islamic belief basis based on Iranian culture and identity or Islamic mysticism as the most important source of Islamic aesthetics. The researchers have always studied the aesthetic origin and the cause of that from different point of views. But among this, there are two mutual views of which the first one, has known the semantic roots manifested in the existent as the reason and the second one, has known the aesthetic as the effect of human's perception (subject) from the objective aspects of the effect (object). The first approaches are based on the manifestation concept and the second ones are based on the perception concept. Three views selected in the present research include the pre-modern and post- modern aesthetic, the exalted and sensible aesthetic and aesthetic according to the traditionalists and realists (in the Islamic aesthetics). in this research, at first two concepts of manifestation and perception have been studied as the basic concepts. Then the dual approaches belonging to the above subjects were explained. The criteria of these three dual tendencies were extracted and the final conclusions were obtained by their comparison. Mysticism as the main source of beauty in the Islamic world and the manifestation-based approaches in the first category and the perception-based approaches in the second category verified the research hypotheses. This research has been performed in the theoretical aspect and with the librarian studies and by indexation tool. The research method was applied –based research and strategically was the analytical – descriptive research.
خلاصه ماشینی:
(به تصویر صفحه رجوع شود) نمودار 1: مدل مورد نظر پژوهش برای دستیابی به مفهوم زیبایی در اسلام (منبع: نگارندگان) ضرورت و هدف پژوهش بحران هویت بهطور عام و چالشهای هنر و زیبایی بهطور خاص، مسالهای اساسی است که یک گسست در تداوم فکری و فرهنگی ایران معاصر ایجادکردهاست.
در آثار تیتوس بورکهارت و سیدحسین نصر نیز بهتفصیل به موضوع زیبایی و ارتباط آن با عرفان اسلامی پرداختهشدهاست که بسیاری از مقالات و تألیفات این حوزه، از آنها بهرهجستهاند.
مبانی نظری پژوهش ارتباط زیبایی و عرفان در اندیشهاسلامی شهرام پازوکی در کتاب حکمت هنر و زیبایی در اسلام برای جستجوی خاستگاه زیبایی در عالم اسلام، با بررسی متون «فقهی»، «حکمی»، «کلامی» و «عرفانی»، در نهایت «عرفان اسلامی» را بهعنوان خاستگاه و بستر اصلی موضوع زیبایی میداند: «بحث زیبایی و هنر در متون اسلامی را فقط در آثار عرفانی و حکمای اهل عرفان میتوان پیداکرد؛ چون درک زیبایی در عالم اسلام تابع نگرش عرفانی بودهاست.
این مراتب هستی و راه کشف و ادراک آنها (بهعنوان مراحل زیبایی) در جدول زیر قابلتبیین هستند (کریمی و دیگران، 1397: 189): جدول 2: عوالم پنجگانه یا حضرات خمس و نوع ادراک آنها (منبع: کریمی و دیگران، 1397: 189) (به تصویر صفحه رجوع شود) ادراک و زیباییشناسی با رویکرد جدید به زیبایی، ادراک مفهومی متفاوت مییابد.
Considering the Perception and Manifestation in Dual Approaches on Aesthetics based on Islamic Mystical Aesthetics Mohammad Ali Sistani PHD Student, Architecture, Tehran Science & Research Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran.