چکیده:
حجگزاری در منطقه قفقاز در سالهای 1860-1917م. در سایه رشد تکنولوژی و گسترش شبکه ریلی، با تغییر و تحولات زیادی همراه بود که رهاورد آن کاهش هزینه و افزایش سرعت، امنیت و آسایش حجاج بود. از طرف دیگر، راههای سنتی سفر حج دچار تحول بزرگی شد و قفقاز در کانون اصلی این راهها قرار گرفت و اهمیتی دوچندان یافت. در این شرایط، سفر حج برای آحاد ملت مسلمان قفقاز، آسیای میانه، چین، افغانستان و ایران آرزویی دستیافتنی و به پدیده نوظهور حج گسترده منجر شد. این پدیده نوظهور با شیوع مرگبار بیماری همهگیر وبا توأم شد که با ورود و دخالتهای دولت روسیه تزاری به چالشهای بزرگی میان مسلمانان و دولت تبدیل گردید. هدف اصلی این پژوهش که با رویکرد توصیفی-تحلیلی و براساس منابع کتابخانهای انجام شده، پاسخ به این سؤال مهم است که نقش بیماریهای همهگیر بر سفر حج در منطقه قفقاز چگونه بوده است؟ با بررسی شواهد به این نتیجه رسیدهایم که دولت روسیه از بیماریهای همهگیر به عنوان یک حربه برای محدود کردن سفر حج به بهانههای گوناگون و در مقاطع مختلف استفاده میکرد. سفر حج به بهانه بیماریها با محدودیتهای زیادی مواجه شد، اما در سایه گسترش شبکه ریلی، جمعیت حجاج حاضر در حجاز از مناطق قفقاز و آسیای میانه رشد زیادی داشت.
The annual pilgrimage made by Muslims from the Caucasus region to the holy city of Mecca in the years 1860-1917 witnessed many changes and developments due to the growth of technology and the expansion of the railway network that resulted in reduced costs and increased speed of travel, security and comfort of pilgrims. On the other hand, the traditional ways of Hajj travel underwent great changes, and the Caucasus became the main focus of these ways and became much more important. In these conditions, the Hajj pilgrimage became an achievable dream for the Muslim nations of the Caucasus, Central Asia, China, Afghanistan and Iran, and led to the emerging phenomenon of mass pilgrimage. This emerging phenomenon was accompanied by a deadly epidemic of cholera, which became a major challenge among Muslims and the government with the intervention of the Tsarist Russian government. The main aim of this research, which is performed using analytical-descriptive method, and conducted, using library resources, is to answer the important question of “What was the role of epidemic diseases on hajj pilgrimage in the region”. Analysis of the evidences indicates that the government has not been successful in adopting a balanced policy between the hajj pilgrimage, epidemic diseases and modernization until its collapse and used epidemics as a tactic to limit the pilgrimage to various excuses at different times. Although the pilgrimage was severely restricted due to epidemics, the population of pilgrims from the Caucasus and Central Asia still grew rapidly in Hejaz.
خلاصه ماشینی:
با هدف تبیین ابهامات و پیچیدگی هـای مـسائل تـاریخی دوره حکومـت روسـیه تزاری در سـال هـای ١٨٦٠-١٩١٧ و درهـم تنیـدگی آنهـا در قبـال مـسلمانان و سـفر عبادی-سیاسی حج در منطقه قفقاز، تلاش کرده ایم تا با استفاده از رویکرد توصـیفی - تحلیلی و براساس منابع کتابخانه ای، به این سؤال مهم پاسخ دهیم که نقش بیماری های همه گیر بر سفر حج در منطقـه قفقـاز چگونـه بـوده اسـت ؟ در ایـن راسـتا اهمیـت حج گزاری در منطقه ، تأثیر رشد تکنولوژی و همچنین نقش دولت مورد بررسی قرار گرفته است .
در فصل سوم کتاب ، کاین در بحث تغییر مسیر سفر حج مسلمانان روسـیه و قفقاز، با اشاره به گزارش وزارت داخلـی در سـال ١٨٩٦، یکـی از اهـداف تـلاش حاکمیت را کنترل بیماری های واگیردار در موسم حج دانسته که به تشکیل «کمیتـه پیشگیری و مقابله با طاعون ، وبا و تب زرد» به فرمان نیکولای دوم منجر شده است (٨٦ :٢٠١٥ ,kane).
با توجه بـه جایگـاه والای ایـن مراسم در میان مسلمانانِ امپراتوری روسیه تزاری ، این تقابل زمانی اوج میگیرد کـه منطقۀ قفقاز در سایۀ توسعه شبکه ریلی و افتتاح کانال سوئز، طی سال هـای ١٨٦٠ تـا ١٩١٧ در یکی از کانون های اصلی مسیر سفر حج مسلمانان جهان قرار میگیرد.
مهم ترین عوامل اقبال مسلمانان به استفاده از این مسیر برای سفر حج بـه شرح زیر است : 1 Batumi 2 Gyumri 3 Odessa 4 Krasnovodsk افزایش سـرعت : سـرعت بـسیار بـالای قطارهـا و کـشتی هـای بخـار نـسبت بـه کاروان های زمینی ، زمان رفت و برگـشت هـزاران کیلـومتری سـفر حـج مـسلمانان قلمرو روسیۀ تزاری ، چین ، افغانستان و ایران به سرزمین حجاز را از چندین مـاه بـه دو ماه کاهش داده بود.