چکیده:
در معماری اسلامی اغلب بهترین و نفیس ترین تزیینات بر روی محراب ها اجرا شده است. بسیاری از محراب های ایرانی به دلیل ظرافت و زیبایی دارای شهرت جهانی هستند؛ بخصوص محراب های گچ بری شده شهرهای مرکزی ایران. دو محراب پیرحمزه سبزپوش ابرکوه (سده ششم هجری قمری) و محراب مسجد جامع ابرکوه (سده هشتم هجری قمری) از نظر کیفیت گچ بری و طراحی نقشمایـه ها و کتیبه ها دارای ارزش و اهمیت زیاد هستند. محراب مسجدجامع روستای هک ابرکوه (سده ششم و هفتم هجری قمری) که بخشی از گچ بری های آن از بین رفته با دو محراب مذکور قابل قیاس است. در این مقاله مساله پژوهشگران این بود که آیا مجاورت این سه محراب از نظر مکانی عامل تشابه ساختاری و تزیینی این نمونه ها هست یا ساخت آن ها در قرون مختلف به بروز تغییرات زیربنایی یا روبنایی منجر شده است؟ پژوهش حاضر با هدف بررسی شباهت ها و تفاوت های اصول ساختاری و طراحی نقوش این سه محراب با روش تحقیق توصیفی ـ تحلیلی انجام شد. نتایج پژوهش پایداری اصول هندسی و تداوم شیوه تزیینات این سه محراب را در طول سه سده نشان می دهد؛ اگرچه محراب مسجد جامع ابرکوه به لحاظ شیوه طراحی نقوش به شکلی متفاوت نمایانگر پیشرفت این اصول است.
In Islamic Architecture, the best and most elaborative and decorative designs are on the Mihrabs. Mihrab of Pir Hamzeh Sabzpoosh Abarkooh, a precious example from the sixth century (Hejry Ghamary) reveals significant values in design, traditional plaster modeling, cornice, and epigraph. Due to lack of attention to this precious Mihrab by some pioneer architectural researchers, this Mihrab has not been a subject of research yet. This research project will conduct investigations, questioning the significance of design motif on the Mihrab of Pir Hamzeh Sabzpoosh Abarkooh. This research involves analytic and descriptive methods in searching for information from public and from libraries as well as study of photographic examples and measurement of the design motifs using available software. The conclusion of this research presents involvement of principles of Iranian design motif and application of geometrical and mathematical proportional relationships. Furthermore, presenting the progress in plastering art and techniques. Mihrab, Design Motif, Mihrab of Pir Hamzeh Sabzpoosh Abarkooh Tomb,Traditional plaster modeling, Islamic Architecture
خلاصه ماشینی:
بررسی تطبیقی پایداری اصول هندسی در طراحی و ساخت محرابهای گچی ابرکوه (موردپژوهی: محرابهای مقبره پیرحمزه سبزپوش، مسجد جامع ابرکوه و مسجد جامع هک) فریبا شاپوریان 1 1، محمدحسین حلیمی 2 2 و راضیه عارفی 3 3 در معماری اسلامی اغلب بهترین و نفیسترین تزیینات بر روی محرابها اجرا شده است.
مهمترین و شناخته شدهترین این آثار که در متون مختلف از آنها نام برده شده محرابهای گچبری ابرکوه در مسجدجامع ، مقبره پیرحمزه سبزپوش1 و مسجد جامع روستای هک است.
محراب مقبره پیرحمزه سبزپوش ابرکوه یکی از محرابهای گچبری و رنگآمیزی شده این دوره، مورد توجه شرقشناسان و محققان بسیاری قرار گرفته است.
در طراحی ساختار کلی این سه محراب نیز همانند سایر آثار معماری اسلامی ایران از تناسبات و هندسه دقیق استفاده شده است.
در بخشهای مختلف این محرابها میتوان ساختار هندسی و ریاضی مبنای طراحی را جستوجو کرد (جدول2) محراب مسجد جامع ابرکوه نسبت به سایر نمونهها دارای ساختارهای هندسی پیچیدهتر به صورت گرههای سنتی است.
وجود تفاوت در طراحی و اجرای نمونهها براساس مستندات مشاهده نشد: اصول و تناسبات هندسی که در ساختار کلی و اجزاء مختلف محراب مقبره پیرحمزه سبزپوش رعایت شده، در محراب مسجد جامع ابرکوه به نحو پیشرفتهتر، دقیقتر و پیچیدهتر اجرا شده است.
“The Stucco Decoration in Early Periods of Islamic Architecture in Iran (7th to 11th centuries AD)”.
The Islamic Architecture of Iran during the Seljuk Era. Tehran: Iranian Student Book Agency (ISBA).
Vol. 7, Sirus Parham (supervising editor), Tehran: Elmi Farhangi Publishing Co. Pourabdollah, Habibollah (2010).
Journal of Islamic Studies, 35 & 36, Spring-Summer, 129–144.