چکیده:
شناسایی اصطلاح عبادت در نظام علمی واژه شناسان سابقهای دیرینه دارد. فرقة وهابیت با تئوری اشتباه در فهم معنای آن، حکم به تکفیر مسلمانان کرده است. در مقابل؛ آیتالله سبحانی در اکثر تالیفاتش عبادت را به گونهای دیگر تحلیل کرده است که به حقیقت شرع نزدیکتر است. «تبیین تعاریف آیتالله سبحانی از عبادت اصطلاحی و نقد و بررسی آنها» مسئلة اصلی این مقاله است.
ایشان برای عبادت دو رکن درونی و بیرونی برشمرده است. رکن درونی، خضوع و تذلل از سوی عابد است و رکن بیرونی خود، در چهار گروه دستهبندی میشود. در گروه اول، «الوهیت» رکن است و عبادت به معنای خضوع در برابر اله است. در تعریف دوم، «ربوبیت» رکن است و عبادت به معنای خضوع در برابر موجودی است که خاضع، باور به مدیر و رب بودن او دارد. رکن در تعریف سوم «مستقل بودن» و در چهارم «تفویض» است. عبادت در تبیین سوم، به خضوع در برابر خالق و موجود مستقل تعریف شده و در چهارم، به معنای خضوع در برابر موجودی غیر از خدا همچون بتها، ستارگان، فرشتگان، انبیاء و اولیاء است که امور عالم به آنها تفویض شده است. تعریف نویسنده از عبادت، «اظهار تذلل و انقیاد در پیشگاه رب» میباشد که افزون بر جامع بودن، اشکالات تعریف آیتالله سبحانی را نیز ندارد. روش مقاله مبتنی بر استقراء کتابخانهای در آثار آیتالله سبحانی با روش توصیف و تحلیل مفهومی است.
The identification of the term ‘Ibadeh’ (worship) has a long history in the writings of philologists. The sect of ‘Wahhabism’, by its misunderstanding of the meaning of worship, has excommunicated the Muslims. In contrast, Ayatulah Sobhani, in most of his works, has presented an analysis of worship, which is closer to the reality of Sharieh (Islamic Law). The present paper aim to examine critically the definition of worship proposed by Ayatullah Sobhani. He believes that worship has two constitutive elements: internal and external. Its internal element is the worshiper’s ‘Khuzu’ (humility) and ‘Tathalul’ (abjection), and its external element is classified into four groups: in the first group, ‘Uluhiyyeh’ (deity) is the base, and worship means the humility before Allah; in the second group, the base is‘Rububiyyah’ (lordship), and, worship is the state of humility in which a person believes in Allah’s Lordship; in the third group, the base is ‘independence’, and, in the fourth group, the base is “Tafwid” (resignation). In the third group, worship is the humility before God who is the creator and the independent being. In the fourth version, worship is humility before a being other than Allah, such as idols, stars, angels, prophets and God’s saints, to whom the affairs of the universe have been delegated. The authors define worship as expressing abjection and obedience before the Divine Lord, which not only is a conclusive definition, but it is also devoid of the defaults of Ayatullah Sobhani’s definition. The method adopted for the present study is a descriptive and analytic one.
خلاصه ماشینی:
ایشان پس از اشاره به تعریف های مذکور اشکال های آن را بیان میکند «اگر عبادت به معنای خضوع و یا نهایت خضوع باشد، فرود آوردن بال های فروتنی برای والدین ( اسراء/٢٤) سجدٔە فرشتگان در برابر حضرت آدم ( بقره / ٣٦) سجدٔە حضرت یعقوب و دیگران در برابر حضرت یوسف (یوسف /١٠٠) که در قرآن کریم آمده است نوعی شرک در عبادت است و آن ها در جرگۀ مشرکان قرار داشته اند و خدا نیز خود فرمان دهنده بدین عمل فاسد بوده است .
این تعریف علاوه بر جامع افراد بودن از استواری علمی بهره برده است چراکه تفاوت اصلی بین عبادت و احترام غیرعبادی، در باور درونی به ربوبیت و مدیر بودن معبود، تلقی میشود؛ یعنی هر نوع تکریم دیگران اگرچه به حد نهایی تذلل باشد تا زمانی که مقرون به اعتقاد ربوبیت مخضوع له نباشد، پرستش غیر خدا نخواهد بود.
فرایند عبادت حضرت عیسی، احبار و رهبان طبق مفاد آیه بدین گونه بوده که در مرحلۀ اول حضرت عیسی و دانشمندان دینی، نزد مردم رب مستقل در امور تشریعی و در عرض خدا تشخیص داده شده اند و سپس در مرحلۀ دوم اله قرارگرفته و در مرحلۀ نهایی عبادت و پرستش میشود؛ بنابراین خضوع در برابر او به این عنوان که او رب است ؛ عبادت او به شمار میرود (همو، ١٣٩٣الف ، ص ٦٨-٦٧).
آیت الله سبحانی با جدا کردن این تعریف از دیگر تعاریف ، به امری غیر از ربوبیت یا الوهیت معبود نظر داشته و عبادت را در مصداقی تصور کرده که اگر احیاناً شیء مخضوع له ، مقام الوهیت و یا ربوبیت نداشته باشد اما به سبب تفویض از جانب خداوند، لیاقت پرستش اصطلاحی را دارد.