چکیده:
با وجود دسترسی به تصحیح انتقادی آثار عطار، همچنان نقاط مبهم و مشکوکی در آثار او به چشم می‌خورند که حتی با داده‌های نسخه‌شناسی موجود قابل رفع نیستند. برای رفع چنین ابهام‌هایی، لازم است هر یک از جنبه‌های مختلف سبک عطار که بر پایة آثار مسلم او تعیین شده است به دقت مورد واکاوی قرار گیرد تا در نهایت الگوی جامعی از سبک او به دست آید. در این پژوهش، انواعی از التزام مورد بررسی قرار می‌گیرند که در سراسر آثار منظوم عطار از خردترین واحد؛ یعنی بیت تا کلان‌ترین واحد؛ یعنی منظومه تکرار شده‌اند. برای طرح الگویی منظم، انواع التزام در چهار گروه اصلی شامل التزام به تکرار، تقارن، تناسب و نوعی اسلوب ویژه طبقه‌بندی می‌شوند. بررسی انواع التزام در کنار سایر داده‌های سبک‌شناسی و نسخه‌شناسی می‌توانند در سنجش صحت ابیات مبهم و مشکوک در آثار عطار مفید و راهگشا باشند.
Although we have access to a number of critical editions of Attar's works, there still remain some problematic and ambiguous points in his works that cannot be clarified merely based on the codicological details. To elucidate such matters, it is indispensable to analyze closely the different aspects of Attar's style based on the authentic documents to discover the general patterns. In this study, we deal with some of the symmetrical patterns recurring throughout all the layers (from the verses to the whole work) of Attar's original poems. These patterns are classified into four main groups including repetition, parallelism, congruency, and a particular recurrent structure. The study of these symmetrical patterns, combined with the other stylistic and codicological details, can help us with evaluating the authenticity of some of the confusing parts in Attar's works.
خلاصه ماشینی:
آثاري مجعول اند و آثار مسلم عطار بيشتر از ١٠ مورد شامل : ١-ديوان ، ٢-منطق الطير، ٣-الهينامه (به عقيدة شفيعيکدکني نام اصلي اين اثر «خسرونامه » است )، ٤-اسرارنامه ، ٥-مصيبت نامه ، ٦- مختارنامه (رباعيات )، ٧-تذکرةالاوليا، ٨-جواهرنامه ، ٩-شرح القلب (موارد ٨ و ٩ بنابر قول خود عطار به دست خود او از بين رفته اند) و ١٠-خسرونامه (دربارة صحت انتساب اين اثر اختلاف نظر وجود دارد.
حتي اگر تصور کنيم تنها اعنات مصنوع ميتواند دليل رد انتساب ابيات به عطار باشد، باز هم نمونه هايي از اين جنس اعنات در تصحيح منظومه هاي الهينامه و اسرارنامه حفظ شده اند.
در واقع اين جنس تکرار که ميتوان آن را از خانوادة «تصدير» و «مطابقه » دانست (همايي، ١٣٩٤) از ويژگيهاي مسلم سبک عطارست و حتي خود شفيعيکدکني نيز جاي ديگري در بحث دربارة بخشي از ملحقات اسرارنامه که ١٢ بيت آن با «زهي» آغاز شده است ، اشاره ميکند که اين ابيات «از لحاظ سبک شناسي و روحيه به حال و هوا و زبان شعر عطار نزديک است » (شفيعيکدکني، ١٩٩٤الف ).
اين نوع قرينه سازي -به خصوص تقارن در يک بيت - در تمام آثار عطار شايع است : يکي را خوانـده اي بــا صــــد نوازش يکي را رانــده اي بــا صــــد گــدازش (الهينامه ، ١٣٩٤) قـرن هــا انــدر ســــجـود افـتــاده بـود عـمـرهــا انــدر رکـوع اســـتــاده بـود (منطق الطير، ١٣٩٣) نــه ز حــال رفــتــگــان دل را خــبــر نــه ز کــار خــفــتــگــان جــان را اثــر (مصيبت نامه ، ١٣٩٢) ســــه بُـعــد از عـطـر مـوي او مـعطّر دو کــون از نــور روي او مــنــوّر (اسرارنامه ، ١٣٩٤) هم در بر خود خوانــدگــان داري تو هـم از در خـود رانــدگــان داري تـو (مختارنامه ، ١٣٥٨) شـادي دل ز غم عشـق پراکنده مجوي راحت جان ز خم جعد پريشــان مطلب (ديوان ، ١٣٤١) 1 ٢-٢-١.
(
, 
, 
)
