چکیده:
یکی از منابع قابلتوجه از ایران دورۀ صفویه، نقشههای تاریخی است که اروپایی ها در قرون 16 تا 18م ترسیم کردهاند. این نقشهها، اطلاعات قابلتوجهی از محدودۀ سرزمینی ایران را با همسایگان به ویژه هند نمایان میکنند. در پژوهش پیشرو کوشش شده است تا با استناد به دادههای نقشههای صفوی و روش توصیفی ـ تحلیلی، محدودۀ سرزمینی ایران با هند را بررسی کنیم. پرسش اصلی پژوهش این است که نقشهنگاران اروپایی چه تصوّر و آگاهی از محدودۀ سرزمینی ایران با هند در دورۀ صفویه داشتهاند؟ یافتههای پژوهش حاکی است که تصوری باستانی و کهن از محدودۀ ایران با هند بر ذهن نقشهنگاران قرن 16/ 10 حاکم بود، اما در نقشههای قرن 17/ 11، این تصوّر دگرگون و به واقعیت موجود در دورۀ صفویه نزدیک شد. علاوه بر این، ضمن تثبیت این تصوّر نزدیک به واقعیت در نقشههای قرن 18/ 12، نقشهنگاران به ضبط جزئیات جدید از جمله راهها و گروههای جمعیتی در امتداد محدودۀ سرزمینی ایران با هند نیز روی آوردند.
One of the most valuable sources of Safavid Iran is historical maps produced by Europeans in the 16-18th centuries. While these maps portray different aspects of Iran's history and geography, they also offer crucial information concerning the boundaries, particularly with India. By studying the Safavid maps, this research attempts to examine the evolution of the territorial boundaries of Iran with India. The findings show that European cartographers in the 16th century had an ancient notion of boundaries, which developed and grew closer to the reality of the Safavid era during the 17th century. In the 18th century, cartographers began to record additional details, such as routes and demographic categories.
خلاصه ماشینی:
بر همین اساس ، این دو نمونه را میتوان از دقیق ترین و جامع ترین نقشه های ایران در قرن ١٠/١٦ دانست : جدول شمارٔە ١ شمارٔەنقشه نام نقشه نقشه نگار سال نشر مکتب نقشه نگاری ١ قلمرو پارس یا صفویان ١ آبراهام اورتلیوس ٢ ٩٩٧/١٥٧٠ هلندی ٢ قلمرو پارس یا امپراتوری صفوی ٣ آنتونیو ماجینی ٤ ١٠٠٤/١٥٩٦ ایتالیایی در نقشه های این قرن ، نقشه نگاران عموماً برای بازنمایی محدودٔە سرزمینی ایران با هند در دورٔە صفوی ، نقطۀ تلاقی بین آن را، دو پدیدٔە طبیعی رود سند و رشته کوه هندوکش تلقی کرده اند.
1. Paropamisus (به تصویر صفحه رجوع شود) گنجی و همکاران ، ١٥٦ نکتۀ قابل تأمّل این است : چرا در تصوّر نقشه نگارانی که در قرن ١٠/١٦ ایرانِ صفوی را ترسیم کرده اند، محدودٔە سرزمینی ایران با هند تا رود سند و رشته کوه هندوکش امتداد داشته است ؟ به نظر میرسد که تصوّر نقشه نگارانِ قرن ١٠/١٦ از این محدوده ، آگاهی و درکی باستانی و کهن بوده است ؛ زیرا بین محدودٔە توصیف شده در این نقشه ها، با محدوده ای که در دورٔە باستان وجود داشت ، مشابهت وجود دارد.
Nicolas Sanson (به تصویر صفحه رجوع شود) Ibid, 78 Alai,79 اما در الگوی توصیفی دوم که شامل بخش دیگری از نقشه های قرن ١٧م /١١ق میشود، تصور نقشه نگاران اروپایی از محدودٔە سرزمینی ایران با هند دگرگون شده است ؛ به طوری که آن درک باستانی و کهن از تصور نقشه نگارانِ اروپایی کنار رفت و جای خود را به وضعیتی داد که با گزارش متون تاریخی دورٔە صفوی یا واقعیتِ موجود، نزدیک تر بود.