چکیده:
گوشه ای از فعالیت های ادبی سعدی، قصیدهسرایی است. سالها قبل از دورانی که او پای به عرصۀ شاعری نهد، زبان قصیده به رشد و کمال خود رسیده بود و شعرا از زبان قصیده سرایان سلف پیروی می کردند. اما در عصر حیات این شاعر بزرگ، بر اثر تحولات اجتماعی-سیاسی، فرهنگ درباری غالب، تغییر یافت و قصیدهسرایی با افول مواجه گردید در نتیجه ذهن شاعران با غزل اُنس گرفت. در این پژوهش، برآنیم تا به این حیطۀ کوچک از هنرنمایی سعدی (قصیدهسرایی) پرداخته، قصاید او را از منظر لطافتهای زبانی واکاویم و بدون آنکه به حیطه سبک شخصی شاعر وارد شویم، آنچه را می تواند موجبات نرمی الفاظ را فراهم آورده باشد، نشان دهیم. در همین راستا، سه سطح زبانی یعنی آوایی، لغوی و نحوی، را به شیوۀ توصیفی-تحلیلی بررسی کردهایم و با آوردن جدول آماری در بخش هایی از پژوهش، سعی در روشنتر شدن موضوع داشتهایم. سعدی با تسلّطی که بر دقایق زبان فارسی دارد، اوزان نرم و جویباری را به خدمت گرفته است. صامت و مصوّتها بیشتر از نوعی هستند که براحتی تلفّظ میشوند و چیزی از لطافت شعر نمیکاهند. به ایجاز سخن میگوید در عین حال کلامش روشن و بدون ابهام است. او واژههای نرم را در قصاید بکار گرفته و به شکل مخفّف و مشدّد کلمات تمایل ندارد. مضامین عرفانی همراه با واژهها و اصطلاحات آن به صورت مفرد یا ترکیب شده در این اشعار دیده میشوند، گاه زبان و لغات محاورهای را در چینش ابیات او مییابیم. شگردهای نحوی که موجب شیوایی غزلیات سعدی است در قصاید او نیز راه یافتهاند.
One of the aspects of the literary style tried by Saadi, the great poet of the 7th century, is his odes. Many years before Saadi steps into the poetry arena, ode had reached perfection, and other poets had proceeded in that genre. Saadi's poetry is associated with the cadence of elegy, and his tendency is more toward lyrics. In this research, we are going to show Saadi's art in writing odes according to linguistic Persian concerns. He speaks with brevity, and his words are clear and without ambiguity. Elegant language is as a result of the Iraqi style, in which old inflections and syntax are less used than in the usual complicated ode language. Saadi strings soft words in his odes and has no tendency for abbreviations. Mystical themes with their special terms merge with his odes. Sometimes, there is a colloquial language in his literature. There are also syntactic techniques which cause eloquence as well as a specific meter that makes his poems soft and consistent. Consonants and vowels in his odes can be pronounced easily without diminishing the conceptual weight of the poems. In this research, Saadi's odes are examined at phonetic, lexical and syntactic levels based on a descriptive and analytic method and with the use of statistical tables.
خلاصه ماشینی:
اما در زمینۀ قصاید سـعدی و یا زبان غزل های او آثاری وجود دارد و به نوعی چشـم انداز ما در این عرصه خواهد بود که در ادامه به برخی از آنها اشاره میشود: ضیاء موحد در مقاله ای با عنوان «موسیقی غزل سعدی» (١٣٩٠) به بررسی موسیقی و زبان شـــعر در غزل های این شـــاعر پرداخته و معیارهایی برای لطافت زبان غزل بیان میکند که همین موارد را در این پژوهش برای یافتن برخی لطافت ها در قصـاید سعدی در نظر داشته ایم .
از ترکیبات اضــافی به کار رفته در قصــاید ســعدی که در نگاه اول یادآور غزل هستند؛ چند نمونه میآوریم : کـدام عیش در این بوســـتـان که باد اجل همی برآورد از بیخ قــامـت شـــمشــــاد (همان ، ٦٦٨) گـرفـتــه راه تمــاشــــا بــدیع چهره بتــانی ز هر دریچـه نگـه کن که حور بینی و عین را (همان ، ٦٦٢) به عهد ملک وی اندر نماند دســت تطاول مگر ســواعد ســیمین و بازوان ســمین را (همان ، ٦٦٣) مضامین عرفانی مؤلف کتاب سـبک شـناسـی شـعر پارسی در بیان ویژگیهای زبان شعر این دوره ضمن بیان نرمی و لطافت زبان و ســایش یافتگی واژه های آن ، در پایان نتیجه میگیرد که «این دگرگونی، اگر چه نتیجۀ تحول طبیعی زبان میتواند بود، اما رواج عرفان و غلبۀ حالات درون بینی و دل پروری نیز در روانی و لطافت زبان شـــعر تأثیری مهم داشـــته اســـت » (غلامرضایی، ١٣٧٧: ٢٥١).