چکیده:
یکى از مهم ترین مسائل غامض در عرفان و فلسفه، بحث درباره وحدت و کثرت وجود است. از قول به بینونت موجودات تا قول به وحدت شخصى وجود، دیدگاه هایى هستند که در میان عرفا و فیلسوفان موافقان زیادی دارند. نظریه وحدت وجود – که زمینه ای عرفانی دارد- در اندیشه دینی جایگاهى مهم را به خود اختصاص داده است. با این حال، این نظریه بدیهى نبوده و نیازمند اثبات و ارائه شواهد قرآنی است. بدین منظور عارفان مسلمان از گذشته، درصدد اند تا نظریه «وحدت وجود» را با شواهد قرآنی استوار سازند؛ زیرا گزاره های وحیانی بهترین و روشن ترین دلایل کشف واقع برای متدینین بشمار می آیند. بنابراین پرسش اساسی پژوهش حاضر این است که نظریه وحدت وجود تا چه میزان مؤیّدات قرآنی دارد؟ روش پاسخ به این پرسش، از طریق ارائه مویدات قرآنیِ وحدت وجود و تحلیل درون دینی این نظریه؛ بوسیلۀ مطالعۀ کتابخانه ای-توصیفی، و گردآوریِ آثار دست اول عرفانی می باشد. دستاورد پژوهش حاضر چنین است که با مراجعه به آیات قرآن کریم صفات و ویژگی هایی از «او» می یابیم که با نظریه وحدت وجود سازگاری دارد، از جمله اینکه: خداوند احد است، اللهْ وجه هستی است، اول و آخر و ظاهر و باطنْ اوست، کسی چون او نیست، مدّ الظل و امتداد نوری دارد، رَمیِ تیر از اوست، ربوبیت تکوینی داشته و همه به او بازگشت دارند...و دیگر ویژگی ها، شواهد قطعی آیات بر سازگاری و تلائم، قرآن و عرفان، و مُهر تاییدی است بر نظریه وحدت وجود.
One of the most important ambiguous issues in mysticism and philosophy is the discussion of the unity and multiplicity of existence. From the promise to the beings of beings to the promise of the personal unity of existence, there are views that are widely agreed among mystics and philosophers. The theory of the unity of existence - which has a mystical background - has an important place in religious thought. However, this theory is not self-evident and requires proof and presentation of Qur'anic evidence. To this end, Muslim mystics from the past have sought to substantiate the theory of the "unity of existence" with Qur'anic evidence; Because revelatory statements are the best and clearest reasons for discovering the truth for religious people. Therefore, the main question of the present study is to what extent the theory of unity of existence has Qur'anic evidence? The method of answering this question, by presenting the Qur'anic evidence of the unity of existence and the intra-religious analysis of this theory; It is mystical through library-descriptive study, and collection of first-hand works. The result of the present study is that by referring to the verses of the Holy Quran, we find attributes and characteristics of "him" that are compatible with the theory of unity of existence, including: God is one, God is the face of existence, the first and the last, the appearance and the interior,
خلاصه ماشینی:
دستاورد پژوهش حاضر چنين است که با مراجعه به آيات قرآن کريم صفات و ويژگي هايي از «او» مي يابيم که با نظريه وحدت وجود سازگاري دارد، از جمله اينکه : خداوند احد است ، الله وجه هستي است ، اول و آخر و ظاهر و باطن اوست ، کسي چون او نيست ، مد الظل و امتداد نوري دارد، رمي تير از اوست ، ربوبيت تکويني داشته و همه به او بازگشت دارند...
(513-517 در انديشه اسلامي بحث وحدت (توحيد) در مفهوم واحديت (يکي ) و احديت (يکتايي) خدا از ابتدا مطرح بوده است ، لکن با استناد به وحي دو مساله قابل بررسي نيست : اصل اثبات وجود خدا و نبوت پيامبر(ص )؛ زيرا که استناد به وحي در اين دو موضوع مستلزم دور محال است اما ممکن است در توحيد، مسائلي باشد که عقل به آن راهي ندارد اما وحي قطعي نتيجه صحيح را در اختيار انسان قرار مي دهد(نوري ، بي تا، ٢٥-٣٦).
به عقيدة ابن عربي حق (خدا) در دنيا پيوسته بر دل ها متجلي است پس خواطر در انسان ها از تجلي الهي متنوع مي شوند به گونه اي که جز اهل الله ، کسي از آن آگاه نمي شود و ايشان مي دانند که اختلاف صورت هاي ظاهر در اين جهان و در آخرت در همۀ موجودات چيزي جز تنوع تجلي حق نيست زيرا او عين هر چيزي است .
بيان اين ويژگي ها در قرآن کريم ، همان منظور عرفا از وحدت وجود، يعني ذات حقيقت وجود واحد بالذات داراي تجليات است ؛ را تاييد مي کند.