چکیده:
امروزه این نوع مشارکت مردمی در پرتو دموکراسی غیرمستقیم و واگذاری حق مزبور به نمایندگان منتخب مردم در مجالس قانون گذاری و بر اساس اصل تفکیک قوا عمدتا به صورت غیرمستقیم و توسط قوه مقننه اعمال می شود. مع الوصف هنوز هم امکان مشارکت مستقیم مردم در این فرآیند از طریق همه پرسی و شیوه های مشابه آن، البته به صورت فرعی و استثنایی وجود دارد.جمهوری اسلامی ایران نیز با پذیرش نهادهای دموکراسی از این ساختار خارج نیست. مشارکت مردم در قانون گذاری، عالی ترین جلوه حق حاکمیت مردم در تعیین سرنوشت زندگی سیاسی و اجتماعی خود است. دموکراسی مستقیم بهعنوان روشی که توام با هنجارها و ارزشهای خاص، فرصتهای بیشتری را برای شهروندان در اداره دولت فراهم میآورد، به عنوان شیوه ای جهت اجرای حکومت مردم بر مردم در برخی کشورها به کار گرفته میشود. اما علیرغم تمامی محاسنی که به همراه دارد، اجرای آن به عنوان شیوه اصلی جهت اداره امور حکومت با دشواریهای فراوانی همراه است. ما در این پژوهش حاضر که به روش توصیفی-تحلیلی می باشد درصدد پاسخ به این پرسش هستیم که آیا شیوه دموکراسی مستقمی در نظام حقوقی جمهوری اسلامی ایران، قابلیت اجرایی شدن را دارد؟ اگر خیر، روش جایگزین آن چه شیوه ای میتواند باشد؟ بدین منظور ابتدا اصول و ویژگی های یک نظام حقوقی که میتوان دموکراسی مستقیم را د رآن قابل اجرا دانست بیان خواهد شد و سپس ظرفیتهای قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران در اعمال مکانیسمهای دموکراسی مستقیم بررسی و نهایتا روش منتخب در این پژوهش جهت اجرایی شدن دموکراسی به شیوه ای غیر از شیوه غیرمستقیم پیشنهاد خواهد گردید.
خلاصه ماشینی:
(لک زایی، 1381: 200) بهعقیده هانتینگتون، جمهوری اسلامی ایران دموکراسی بهمعنای غربی نیست و درعینحال به نظر اکثریت مردم اتکا دارد، برای برکنار ماندن از ایراد اصلی بر دموکراسی غربی؛ یعنی قانون اکثریت و عدم صلاحیت عامه مردم در انتخاب افراد صالح، نوعی روش ارشادی در پیش گرفته و افراد شایسته را خود معرفی و انتخاب میکند (هانتینگتون، بیتا: 40) پرسش اساسي اين پژوهش از قرار زير است: آیا شیوه دموکراسی مستقمی در نظام حقوقی جمهوری اسلامی ایران، قابلیت اجرایی شدن را دارد؟ اگر خیر، روش جایگزین آن چه شیوه ای میتواند باشد؟ بدین منظور ابتدا اصول و ویژگی های یک نظام حقوقی که میتوان دموکراسی مستقیم را د رآن قابل اجرا دانست بیان خواهد شد و سپس ظرفیتهای قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران در اعمال مکانیسمهای دموکراسی مستقیم بررسی و نهایتا روش منتخب در این پژوهش جهت اجرایی شدن دموکراسی به شیوه ای غیر از شیوه غیرمستقیم پیشنهاد خواهد گردید.
اصل ششم قانون اساسی، دوگونه متداول دموکراسی و اتکا به آرا مردم (دموکراسیِ نمایندگی و دموکراسیِ مستقیم) را در کنار یکدیگر مورد توجه قرار داده و بیان داشته است: «در جمهوری اسلامی ایران، امور کشور باید به اتکاء آراء عمومی اداره شود از راه انتخابات: انتخاب رئیسجمهور، نمایندگان مجلس شورای اسلامی، اعضای شوراها و نظایر اینها، یا از راه همهپرسی در مواردی که در اصول دیگر این قانون معین میگردد».
(کعبی نسب، 1372: 236) نتیجهگیری با بررسی اصول و ویژگی هایی که یک نظام حقوقی به عنوان بسترهای لازم جهت اجرای دموکراسی مستقیم باید داشته باشد، مشخص میگردد که برخی با ویژگی های مندرج درنظام حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران سازگار نمینمایند.