چکیده:
روزگار قاجاریان، دوره‌ی تغییرات بنیادین و ورود مفاهیم نوین شهری بوده و میدان‌ها، گونه‌ای از فضاهای شهری بستر برخی از این تغییرات بودند. هدف این مقاله که بر چهار میدان اصلی پایتخت قاجاری (مشق، ارگ، توپخانه، سبزه‌میدان) متمرکز است درک تحولات کالبدی و مکانی آنها در کنار یکدیگر و مرتبط با ارگ به عنوان بستر شهری مشترکشان می‌باشد. سوالات پژوهش عبارت‌اند از: ۱- کدام تحولاتِ این چهار میدان بر محوطه‌ی ارگ تاثیرگذار بوده است؟ ۲- تغییرات هر میدان چه تاثیری بر تحولات میدانهای دیگر داشتند؟ با استفاده از روش تفسیری- تاریخی در منابع مکتوب دست اول و دوم و استاد تصویری جمع‌آوری شده و استدلال منطقی یافته‌ّها، ترسیم دیاگرام‌ها و بازتولید برخی نقشه‌ها مشخص کرد که اولا تحولات میدانهای ارگ، مشق و سبزه‌میدان در دوره‌ی ناصری (پیش از گسترش شهر) و بهبود وضعیت کالبدی و عملکردی آنها سبب تولد میدان‌هایی با طرح و کارکرد معین در شمال و جنوب ارگ شد که تا پیش از این فضاهای بی‌نظم و ترتیب با عملکردهای چندگانه بودند؛ همچنین تغییرات میدان ارگ و تبدیل آن به باغ گلشن،، سبب تولد میدان توپخانه در شمال ارگ و چهارمین میدان پیرامون این بستر شهری مشترک شد؛ شکل‌گیری این میدان جنبه‌ی ارتباطی جدیدی را به سمت شمال و محله‌ی تازه‌تاسیس دولت برای ارگ به همراه داشت. دوما میدان‌ها پیش‌زمینه‌ی پیدایش دیگری بوده‌اند: ابتدا سبزه‌میدان، سپس میدان ارگ و بعد از آن میدان مشق و در نهایت میدان توپخانه شکل می‌گیرد و از طرفی عملکرد و مکان‌یابی میدان‌ها در هماهنگی با یکدیگر بوده است.
Qajar era is the period of fundamental changes and introduction of new urban concepts. squares, a type of urban spaces were the subject of some of these changes. This article focuses on four main Qajar capital's squares (Mashgh, Arg, Toupkhaneh, sabzi-meidan) in their urban context, around the royal citadel; Aiming to answer these questions: 1-what changes in these squares over time have affected the citadel? 2-what is the role of relationship between these squares and their spatial and functional features in other developments? Using interpretive-historical method, with the help of primary and secondary sources and visual documents the initial findings were collected, and logical reasoning of the findings, drawing diagrams, and reproducing some maps showed that, Developments of Arg, Mashgh and Sabzi-meidan squares in Naseri period (before the city expansion) and the improvement of their physical and functional condition led to the birth of squares with specific design and function in the north and south of the royal citadel that previously, these spaces were chaotic with multiple functions. Also the changes in Arg Square and its transformation into Golshan Garden led to the birth of Toupkhaneh Square in the north of citadal and the formation of fourth square around this common urban context; Secondly, these four squares have been the precondition for the emergence of another: first Sabzi-meidan, then Arg, then Mashgh and finally Toupkhaneh square are formed, and on the other hand, the function and location of the squares have been in harmony with each other.
(
, 
, 
)
